موضع شرعی در قبال به تصویر کشیدن پیامبران و اولیا<o:p></o:p>

•           بر حسب فتوای شرعی شما، تا چه اندازه ای به تصویر کشیدن هنری پیامبران و اولیا مجاز است؟<o:p></o:p>

•           در این باره مسأله مهمی وجود دارد که به کارهای هنری که سعی دارند شخصیت پیامبران و اولیا و ائمه را که برای عموم مؤمنان از قداست معنوی والایی برخورداند به تصویر بکشند مربوط می گردد و آن این است که کار هنری چه به صورت نمایشنامه باشد و چه سینمایی و چه غیر از آن دو، معنویت و تقدس این شخصیتها را به اندازه ای که در نگاه مردم وجود دارد رعایت نمی کنند.<o:p></o:p>

از این رو حرکات تصویری یا دیالوگهایی هنری آنها نوعی اهانت به این شخصیتها به حساب می آید. چرا که هاله ای از قداستی را که مردم برای این شخصیتها تصور می کنند از بین می برند. خصوصاً که بعضی از مسائل تاریخی وجود دارد که در باره آنها اختلاف نظر وجود دارد و روایات خدشه دار کننده ای هم در بین آنها وجود داشته باشد در این صورت مبنا قرار گرفتن این روایات خدشه آلود در کار هنری، ممکن است به مخدوش شدن سیمای این شخصیتهای مقدس منجر گردد.<o:p></o:p>

بعضی از روایات از گفتگویی بین امام حسین (ع) و عمر بن سعد حکایت دارند که امام حسین (ع) در این گفتگو به عمر بن سعد می گوید: پیش یزید برو و دست مرا در دست او بگذار. ولی روایت موثوقه ای هم وجود دارد که امام حسین (ع) این مسأله را بیان نمی دارد و علیه یزید می شورد. چرا که یزید فاقد مشروعیت است و باید جامعه را از نحوه حکومتداری و روش فاسد او در اداره امور دولت اسلامی رهایی بخشید.<o:p></o:p>

بعضی از جوانب دیگر هم می تواند وجود داشته باشد که در آن حقیقت با افسانه به هم آمیخته باشد. خصوصاً در ارتباط با اقداماتی که پیامبر برای رساندن پیام دعوت اسلامی انجام داد و یا حوادثی که پس از وفات پیامبر اسلام در زمان خلفا اتفاق افتادند. زیرا تاریخ در ارزیابی خود از این دوره چه در دوره پیامبر و چه در دوره خلفا اختلاف دارد.<o:p></o:p>

از این رو ما بر این عقیده هستیم که وارد کردن این واقعیتهای متزلزل تاریخی به اضافه جنبه قداست این شخصیتها، آن گونه که شاید و باید با کار  هنری جور در نمی آید. این در حالی است که ما می گوییم قضایایی مانند قضیه کربلا باید وارد کارهای هنری مانند نمایش نامه و نظایر آن گردد. ولی ما در اینجا نخست به افرادی مبتکر نیاز داریم که از توانایی هنری خاصی در این باره برخوردار باشند تا بتوانند این شخصیت را به تصویر بکشند با صرف نظر از این که ممکن است کار فنی ایجاب کند که تصویر ارائه گردد و یا ایجاب ننماید.<o:p></o:p>

شاید در شرایط فعلی در دنیای عرب، توانمندی هنری نداشته باشیم که با هاله ای از تقدس این شخصیتها هنموا و همخوان باشد. در حالی که در غرب این توانمندی وجود دارد. وقتی نقاشان غربی می خواهند حضرت مسیح را به تصویر بکشند این کار را با چنان ظرافتی انجام می دهند که همه مفاهیم معنوی و آرامش و صفا و سیمای انسانی ایشان را نشان می دهند. در حالی که کسانی که تصاویر پیامبر و امام علی و حسن و حسین و حضرت زهرا (ع) را ارائه می دهند تصویر به گونه ای است که به شخصیت اینان آسیب می زند. زیرا تصویر ممکن است تصویری خدشه آلود از آنها را ارائه نماید.<o:p></o:p>

از این رو احتیاط ما به این دلیل است و زمانی که کار به سوی عملی شدن پیش می ورد می گوییم که به تصویر کشیدن و تجسم بخشیدن مشکلی ندارد.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           ولی اخیراً از شما نقل شده است که فرموده اید مکروه است؟<o:p></o:p>

•           گمان نمی کنم چنین حرفی زده باشم.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

معیارهای لازم برای هنرمند و کارگردان<o:p></o:p>

•           پس به نظر شما به تصویر کشیدن ممکن است ولی شراط سفت و سختی باید در این کار لحاظ گردد؟<o:p></o:p>

•           آری به اعتقاد ما تصویر چه زنده باشد مانند به تصویر کشیدن واقعه کربلا آن گونه که در شهر نبطیه در جنوب لبنان واقع گردید و چه کار هنری تصویری دیگر باشد، ممکن است از طریق کسانی که به ارائه نقشها می پردازند، به این شخصیتهای مقدس اهانت روا داشته شود. <o:p></o:p>

زیرا این امکان وجود دارد که مردم از این هنرپیشه ها برداشتهایی داشته باشند که با سیمای امام حسین (ع) همخوانی نداشته باشد. زیرا وقتی به فردی که ایفاگر نقش امام حسین(ع) است نگاه می کنند، تمام پس زمینه های شخصیتی فردی او به یادشان می آید. سپس ممکن است که این پس زمینه ها با تصویر امام حسین بیامیزد و در این باره تأثیر منفی به جای بگذارد. بنابراین احتیاط در اصل این کار نیست بلکه در جنبه عملی آن است.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           و ما تا هنوز نمی توانیم از عهده عمل بر آییم؟<o:p></o:p>

•           من تصور می کنم تواناییهای هنری ما به اندازه ای نیست که بتوانیم این مسأله را به گونه ای ارائه دهیم که همه عناصر انسانی و معنوی و دینی و انقلابی فردی را که می خواهیم به تصویر بکشیم رعایت نماید. زیرا این مسأله به دانسته هایی نیاز دارد که فرد هنرمند باید آنها را داشته باشد. او باید در از چنان عناصر درونی و بیرونی فرهنگی و شخصیتی برخوردار باشد که بتواند از هر جهت به شخصیت مورد نظر احاطه پیدا نماید.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           آیا فردی که می خواهد ایفاگر نقش باشد، مشکل دارد؟<o:p></o:p>

•           به نظر من مشکل در کارگردان یا هنرمندی است که می خواهد این نقش را ایفا نماید. زیرا بسیاری از کسانی که به شکلی منفی علیه ایفاگران نقش پیامبران و اولیا و صحابه بزرگ حرف می زنند، متن شرعی صریحی در اختیار ندارند بلکه حرفشان این است که این گونه به تصویر کشیدن در قالب نمایشنامه و یا هنرهای نمایشی دیگر ممکن است به این شخصیتها آسیب بزند. زیرا آن کسی که تصویر را ارائه می دهد، شناخت کافی از شخصیتهای مقدس و فضاهای فعالیت این شخصیتها چه پیامبر باشد و چه امام و چه صحابی در اختیار ندارد.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           ولی در این زمینه تجربه فیلم محمد رسول الله وجود دارد؟<o:p></o:p>

•           فردی که این فیلم را کارگردانی کرد از توان ابداعگری برخوردار بود به نحوی که شما بسیاری از آن موارد منفی را که ذکر گردید مشاهده نمی کنید.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

شرایط تجسم شخصیتهای مقدس<o:p></o:p>

•           ولی آیا بر این عقیده نیستید که برای ارائه دادن عاشورا به بیگانگان باید از نمایش استفاده کرد؟<o:p></o:p>

•           از هلند در این باره از من استفتا کردند و من در پاسخ گفتم که این کار جز با رعایت شرایط آن جایز نیست و در پیشاپیش این شرایط این است که کار نمایشی تجسم بخش همه عناصر معنوی و انسانی و انقلابی و جهادی متبلور در این فرد باشد. به نحوی که کار نمایشی نباید با ماهیت قداست آن شخصیت منافات داشته باشد. تفاوت بین شخصیتهای دینی و غیر دینی در قداست موجود در شخصیتهای دینی است که پیروان و باورداران به این شخصیت از این دریچه به او نگاه می کنند.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           از شرایط عینی برای تجسم کردن این شخصیتها سخن گفتید. چگونه می توان این شرایط را برای به نمایش در آوردن عاشورا رعایت نمود؟<o:p></o:p>

•           گفتم که شایسته است بر جنبه ابداعگرانه هنری تأکید گردد که حتی نگاهها و مناجاتهای شخصیت مورد نظر را که در رویکرد وی به خدا و مردم و جنبه انقلابی وی تبلور می یابد شکار نماید. خصوصاً در مسأله عاشورا، همطراز قرار دادن فردی که عهده دار نقش یزید است در کنار فردی که عهده دار نقش امام حسین (ع) است نوعی اهانت به شخصیت حسینی به شمار می آید. <o:p></o:p>

زیرا کسانی که این کار نمایشی را انجام می دهند و بر اساس این مقایسه آن را ارائه می دهند، ممکن است صحنه را از بیرون به تصویر بکشند بدون این که از درون بدان پرداخته باشند. بدون این که تمام فضایی را که امام حسین(ع) از زمان کودکیش با پیامبر و پدر و مادرش حضرت زهرا و برادرش امام حسن بسر برده است و مشکلاتی را که در قضیه صلح با معاویه تحمل کرده است و با مشکلات دشواری که جامعه اسلامی را فراگرفته بود روبرو بوده است روایت نماید. بنابراین اگر فردی که عهده دار این نقش باشد آگاهی و شناخت کافی از درون و بیرون شخصیت امام حسین(ع) نداشته باشد، خیلی دشوار است که بتواند این شخصیت ایشان را به تجسم ببخشد. از این رو اگر کسی بخواهد با صداقت به ارائه تصویر بپردازد با دشواریهای بسیاری روبرو می باشد.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

•           اگر شرایط لازم فراهم باشد آیا دادن وجوهات شرعی را برای این کار جایز می دانید؟<o:p></o:p>

•           اگر کاری باشد که قیام کربلا را با شخصیتها و فجایع و شرایط پیرامونی آن و شرایطی که به این واقعه انجامید و اهداف امام حسین (ع) را به خوبی تجسم ببخشد و همه عوامل موجود در واقعه کربلا اعم از پیر و جوان و حتی کودک و نیز عناصر زنانه و پیش از همه حضرت زینب(س) را که در این واقعه حضور داشتند مورد بررسی قرار دهد، در این صورت این کار حاوی همه عناصر لازم است و به نظر ما صرف اموال شرعی در این مورد شرعاً مبرئ الذمه است.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

تاریخ 9 ربیع الاول 1430 هـ برابر با 6/3/2009م<o:p></o:p>