مقدمه:<o:p></o:p>

میراث فکری و معنوی و دینی با ارزش‌‌ همان چیزی است که علامه روشن اندیش از خود به جای گذاشته است. او از دنیا به سوی بهشت جاودان پر کشید و در اذهان دوستداران و مقلدانش و همه آن کسانی که به اندیشه و خرد و میراث روشن او باور دارند، جاودانه شد. امت اسلامی فرد بزرگی را از دست داد. او بعد از خود کسی را به جای گذاشت که از آموزه‌های او پاسداری نماید و امانتدار میراثی باشد که بر تاریکیهای جهل و تعصب روشنی می‌اندازد. او پدر یتیمان و عالم و مرجع و راهنما بود. <o:p></o:p>

هر چند که جسمش رفته است ولی قلم و علم او باقی است. زیرا روح باقی می‌ماند تا در بین دوستدارانش رفت و آمد نماید و از فیض والای خود به دلهای مستضعفان و مظلومان ببخشد. به یتیمانی که مهربانی را از دست داده‌اند و آن را در دل مؤمن زاهدی یافته‌اند. او دوستشان داشت و حتی با نبود خود نیز به مردم آموخت که چگونه یتیمان را دوست بدارند و مواظبشان باشند. <o:p></o:p>

مرد اندیشه و گفتگو رفت. او از خود فرزندانی را به یادگار گذاشت که عهده دار این امانت باشند. کسانی که روند دینی و مبارزاتی مورد نظر علامه مرجع را ادامه دهند. زیرا سید علی فضل الله بهترین حامل این امانت است و دژی تسخیر ناپذیر در برابر دسته‌های طائفه گرا و مذهب گرا و سیاست باز. <o:p></o:p>

بعد از رحلت علامه مرجع سید محمد حسین فضل الله و بعد از اینکه او میراث با ارزشی را از خود به جای گذاشت که احاطه بر همه جزئیات آن دشوار است، منبر التوحید به دیدار علامه سید علی فضل الله رفت تا بر راههای پیروی از این راه توسط حامل امانت علامه راحل روشنی بیندازد. او حامل همه اندیشه‌ها و انسانیت و آموزه‌های اجتماعی و انسانی و دینی آن فقید از دست رفته می‌باشد. حاصل دیدار ما با سید علی فضل الله، گفتگویی شد که متن آن تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود: <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

مسؤولیت بعد از فقدان<o:p></o:p>

•           سه ماه از رحلت علامه مرجع سید محمد حسین فضل الله می‌گذرد. آیا هنوز هم فقدان ایشان یک خلأ فکری و دینی به شمار می‌آید؟ چه کسی می‌تواند این خلأ را پر نماید؟ افراد یا گروه‌ها؟ <o:p></o:p>

•           فقدان سید تأثیر مهمی به جای گذاشت. نه فقط در جامعه شیعی بلکه در گستره دینی و انسانی. زیرا او در همه عرصه‌ها حضوری فعال داشت. چه در عرصه شیعی و اسلامی یا عرصه دینی و انسانی. مردم او را پناهگاهی می‌دانستند که در بسیاری از سؤالات فراروی خود و چالشهای موجود در زمینه‌های ایمان و فکر و عمل و موضعگیریهای خود، می‌توانستند به او پناه بیاورند. در شرایط کنونی کسی را نمی‌توانیم پیدا کنیم که بتواند خلأ ناشی از فقدان سید را پُر نماید. ولی باید تلاش کرد که این خلأ پر شود و این صدای باز اندیش هم چنان پر توان باقی بماند. زیرا در سطح لبنان و منطقه عربی و اسلامی و حتی در سطح دنیا ما نیازمند کسی هستم که قلب و عقلش را به روی دیگری بگشاید تا اینکه دلهای دیگران را به سوی حقیقتی که بدان باور دارد باز نماید. همین طور برای اینکه عقل دیگران را به سوی حقیقتی باز نماید که باید در باره آن فکر کنند. در نتیجه چشم اندازهای گفتگو را باز نماید تا اینکه هم چنان باقی بماند. <o:p></o:p>

مسؤولیت ما خیلی بزرگ است. برای اینکه ما در جایگاه ادامه دادن راه سید قرار داریم. آن هم بعد از اینکه در زمان حیات ایشان در حد توان این کار را انجام دادیم. طبعاً امروز نمی‌توانیم این خلأ را در همه عرصه‌ها پر کنیم. زیرا عرصه‌ها خیلی متنوع و گوناگون هستند. چون علاوه بر حضور فعال در عرصه‌های سیاسی، برای کسی که در جنبه دینی سؤالهایی داشت او مرجع بود و در جنبه فکری، او اندیشمند بود. ولی طبیعی است که ما تلاش کنیم تا در حد امکان این خلأ را پر کنیم. این چیزی است که همگان از ما می‌خواهند. اما وظیفه یک فرد نیست. <o:p></o:p>

ما شعار «با هم این امانت را به دوش خواهیم کشید» را سر داده‌ایم. در نتیجه همراه کسانی که به این روش و این نوع تفکر باور دارند، این امانت را به دوش می‌کشیم. این افراد نیز بسیارند. نمی‌گوییم فقط در گستره شیعی، بلکه در دائره عمومی. بسیارند کسانی که به این رسالت باور دارند و معقتدند که باز اندیشی‌‌ همان چیزی است که می‌توانیم از طریق آن محدوده طوائف و مذاهب را بشکافیم و حتی کشور‌ها را نیز در نوردیم و با همه انسانهای دنیا پیوند برقرار کنیم. زیرا اندیشه بسته و جامد، اندیشه غیر گفتگویی است. این اندیشه در درون خود خفه می‌شود. سید همیشه تأکید می‌داشت که باید از زندان‌ها و غارهای که خود را در آن محبوس کرده‌ایم بیرون شویم. باید از گستره طائفه‌ای و مذهبی که دین ما نیستند بیرون شویم. باید به اندیشه ملتزم باشیم و به دیگران توجه کنیم. این اساس زندگی می‌باشد. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

مرجعیت دوامدار<o:p></o:p>

•           بعد از رحلت علامه مرجع سید فضل الله، چه کس عهده دار صدور فتوا می‌شود، خصوصاً که تعداد زیادی از مسلمانان شیعه از ایشان تقلید می‌کردند؟ <o:p></o:p>

•           با توجه به تصویری که ایشان از مرجعیت در عرصه فتوا و همین طور در نحوه انجام مرجعیت، ارائه دادند، می‌بینیم که مقلدان ایشان می‌خواهند بر تقلید از ایشان باقی بمانند. آنان این کار را با خواست خود انجام می‌دهند. چیزی که ممکن است در مراجع دیگر دیده نشود. زیرا معمولاً وقتی که مرجعی از دنیا می‌رود، مرجعیت او نیز پایان می‌گیرد. ولی این پدیده در مقلدان سید دیده نمی‌شود. آنان فعلاً می‌خواهند بر تقلید از ایشان باقی بمانند. عرصه برایشان باز است. چرا که مراجع دینی چنین اجازه‌ای را می‌دهند. طبیعتاً در ابن مسأله باید به مراجع زنده مراجعه کرد. این مراجعه است که مشخص می‌نماید آیا باقی ماندن بر تقلید از میت جایز است یا نه (این در مذهب شیعه است). مراجع زنده بر این عقیده هستند که باقی ماندن بر تقلید از میت جایز است. بعضی از مراجع هم نظرشان این است که اگر انسان عقیده داشته باشد میت اعلم است، او باید بر تقلید از او باقی بماند. زیرا وقتی انسان می‌میرد، علم او که پایان نمی‌یابد. بنابراین فرد می‌تواند بر تقلید از او باقی بماند. <o:p></o:p>

از این رو می‌بینیم کسانی که از سید تقلید می‌کردند، در این فتوا به مراجع زنده مراجعه کرده‌اند و در نتیجه بر تقلید از ایشان باقی ماندند. ولی طبیعتاً اگر مسائل تازه‌ای رخ دهد، باید به مراجع زنده مراجعه کرد. زیرا میت نمی‌تواند در این باره فتوایی صادر نماید. ولی به خاطر عظمت دستاوردهای فقهی سید و فراگیر بودن آن در همه جنبه‌های فقهی و پوشش دادن مسائل مختلف، مکلف نیازی ندارد که به مراجع دیگر مراجعه کند. نهایتاً اینکه مکلف اختیار دارد بر تقلید از سید باقی بماند یا باقی نماند. ولی عقیده ما این است که اغلب مقلدان سید، چه در لبنان و چه در خارج از آن، بر تقلید از ایشان باقی مانده‌اند. <o:p></o:p>

•           آیا مردم باید در مسائل جدید به فتوای شما مراجعه کنند؟ <o:p></o:p>

•           گرایشی به طرح خود برای اینجایگاه ندارم. ولی طبیعی است که هر انسانی سعی نماید که در اینجایگاه قرار گیرد. ولی در این دوره، تلاشی در این زمینه وجود ندارد. این امر نیازمند توانایی‌ها و شرایطی است که برای تصدی اینجایگاه باید فراهم شوند تا فرد در جای درست و مصدر مسؤولیت قرار بگیرد. وقتی امروز به سؤالی پاسخ می‌دهیم، این کار را با توجه به آرای سید انجام می‌دهیم و با توجه به آرای و نظرات خود پاسخی نمی‌دهیم. بنابراین ما از فتاوای سید کمک می‌گیریم و آن را در عرصه‌های گوناگون تطبیق می‌دهیم. مثل موضوع هلال در آغاز ماه و تعیین روز عید، ما تطبیق می‌دهیم و فتوا نمی‌دهیم. <o:p></o:p>

•           کی تصمیم گیری می‌شود که بعد از علامه مرجع سید فضل الله چه کسی عهده دار امر مرجعیت می‌شود؟ <o:p></o:p>

•           این امر در حال بررسی است. برای طرح این مسأله زمان وجود دارد. مقلدان، مسائل و قضایای دینی خود را از طریق آرای سید پیگیری می‌کنند. در وقت مناسب می‌توان تعیین کرد که مردم در فتاوای جدید به کدام مرجع مراجعه کنند. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

مؤسسات و طرحهای جدید<o:p></o:p>

•           چرا خانواده سید مدیریت مؤسسات زیر نظر سید را به مانند میراثی خانوادگی عهده دار شده‌اند؟ <o:p></o:p>

•           در رابطه با مرجعیت دینی باید گفت که این امر ارث پذیر نیست. آنچه مرجع را برجسته می‌نماید، علم و شایستگی اوست. از این رو این امر به آینده بستگی دارد که فردی بتواند شایستگی خود را برای تصدی اینجایگاه دینی نشان دهد. <o:p></o:p>

اما در رابطه با مؤسسات باید گفت که این مؤسسات از‌‌ همان ابتدا بر اساس خانواده بنا نشدند. از این رو می‌بینیم اغلب اعضای مؤسسات جمعیت مبرات خیریه از آل فضل الله نیستند. ۹۹ درصد کارمندان و مدیران و مسؤولان این مؤسسات از این خانواده نیستند. حتی در هیأت مدیره از بین ۱۴ عضو، فقط دو نفر آن‌ها از این خانواده هستند. این دو نفر نیز به مانند افراد عادی بعد از طی مراحل کاری به این مسؤولیت دست یافته‌اند. زیرا سید به هیچ وجه تعصب خانوادگی نداشت و پیش از وفات خود هیأت امنایی متشکل از علمای لبنانی و غیر لبنانی دارای وجاهت علمی را تشکیل داد که بر این کار نظارت داشته باشند. این افراد جزو هیأت امنا قرار داده شدند تا اینکه این مؤسسات در روند درست خود باقی بماند و مؤسسه بودن آن از بین نرود و در اختیار خانواده یا یک فرد قرار نگیرد بلکه به عنوان مؤسسه‌ای قاعده‌مند باقی بماند. از این رو هیأت امنایی را تشکیل داد و کمیته‌ای را به وجود آورد تا این کار را ادامه دهد تا باقی ماندن مؤسسات به آن گونه‌ای که باید وجود داشته باشند را تثبیت کنند. <o:p></o:p>

•           آیا شما تلاش خواهید کرد طرحهایی را که از سید باقی مانده است، تحقق ببخشید و به مرحله اجرا در آورید؟ <o:p></o:p>

•           طبیعتاً هنوز هم مؤسساتی وجود دارد که الآن در جبیل و بنت جبیل و جویا و در خارج از لبنان در عراق و افغانستان و پاکستان و جاهای دیگر بنا می‌شوند. زیرا مرجعیت سید به لبنان منحصر نبود. حتماً ما همه این طرح‌ها را ادامه خواهیم داد و راههایی را خواهیم سنجید که مؤسسات تکمیل شوند و پیشرفت کنند إن شاء الله. کار مؤسسات ادامه خواهد یافت. زیرا مربوط به یک فرد یا یک شخص نیستند بلکه وابسته به مؤسسه‌ای هستند که راه خود را ادامه خواهد داد. إن شاء الله در زمینه‌های فکری و دینی و خیریه‌ای، مؤسسات دیگری هم اضافه خواهند شد. <o:p></o:p>

•           چگونه کار نشر میراث فکری و دینی علامه راحل را ادامه خواهید داد؟ <o:p></o:p>

•           کوشش خواهیم کرد چیزهایی که در نشریات و مجلات نشر نشده‌اند را نشر کنیم. مصاحبه‌هایی را که از سید در تلویزیون‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای وجود دارند استخراج خواهیم کرد تا در کتابهای ویژه‌ای نشر کنیم و نیز مجموعه کاملی از مؤلفات سید را به شکلی جدید تهیه خواهیم نمود. <o:p></o:p>

•           برای اولین سالگرد رحلت علامه مرجع سید فضل الله (رض) هر چند که خیلی دور است، چه چیزی فراهم آورده‌اید؟ <o:p></o:p>

•           کنفرانسهایی را ترتیب خواهیم داد که به قضایای مطرح شده از سوی سید بپردازند. این علاوه بر مراسم مردمی است که شخصیتهای علمی و رسمی و غیر رسمی در آن‌ها حضور خواهند داشت. همین طور کارهای دیگری را که با مراسم سالگرد همخوانی داشته باشد، آماده خواهیم کرد. <o:p></o:p>

گفتگو از سالی نوفل<o:p></o:p>

مجله منبر التوحید، سال پنجم، شماره ۴۸، ژانویه ۲۰۱۱م.<o:p></o:p>