زن و خشونت‌های خانوادگی در مصاحبه با علامه سید علی فضل الله<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

پدیده خشونت خانوادگی، مسأله‌ای است که در برهه‌های اخیر به شدت مطرح می‌شود. خصوصاً بحث‌های بسیاری که تحت عنوان تجاوز شوهر از سوی رسانه‌ها دامن زده می‌شود. در این باره شایعه‌های بسیاری وجود دارد و رسانه‌ها از ناحیه شرعی و قانونی بسیار بدان پرداخته‌اند. ما نیز تصمیم گرفتیم که به نوبه خود در روشن شدن این موضوع بکوشیم. از این رو با مجموعه‌ای سؤال به سراغ علامه سید علی فضل الله رفتیم و این موضوع را با ایشان مطرح کردیم که متن کامل آن تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

دادگاه خانوادگی <o:p></o:p>

* بگذارید از اینجا آغاز کنیم که بعضی‌ها چنین مطرح می‌کنند که پایه و اساس ازدواج، مودّت و رحمت است و کشاندن پای مواد قانونی و دادگاه به درون خانواده، به این اساس آسیب وارد می‌نماید. نظر شما در این باره چیست؟ <o:p></o:p>

* زندگی زناشویی بر دو اساس بنا می‌شود: مودّت و رحمت. برای تداوم زندگی زناشویی این دو اساس باید رعایت شود. البته پیش از آن باید بر انتخاب خوب تأکید کرد. یعنی هر کدام از طرفین طرف مناسبی را برای خود انتخاب کنند. اما متأسفانه اغلب ازدواج‌ها از روی احساسات صورت می‌گیرد، بدون اینکه بررسی درستی از طرف مقابل وجود داشته باشد. در نتیجه زمانی که زن و شوهر وارد واقعیت‌های زندگی می‌شوند، بسیاری از مسائل تغییر کرده و همین نیز روی زندگی زناشویی تأثیر می‌گذارد. <o:p></o:p>

آنچه ما بدان فرامی خوانیم این است که مشکلات در داخل زندگی زناشویی حل و فصل شود و اگر نیاز شد که از کسی کمک بگیریم، باید به خوبی بدانیم که از چه کسی برای حل مشکلات زناشویی خود استفاده می‌کنیم. <o:p></o:p>

اسلام در این زمینه طرحی دارد و ایده دادگاه خانوادگی را مطرح می‌نماید. قرآن می‌گوید که باید حَکَمی از طرف خانواده شوهر و حَکَمی از طرف خانواده زن انتخاب شوند: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَکَمًا مِّنْ أَهْلِهِ وَحَکَمًا مِّنْ أَهْلِهَا» (نساء/۳۵) و این دو به همراه زن و شوهر به بررسی مسأله بپردازند و راه حل پیدا کنند. تا زمانی که همه روی این دو حَکَم توافق دارند، باید نتیجه گیری آن دو را نیز بپذیرند. <o:p></o:p>

اما اگر کار به دادگاهی خارج از این دائره خانواده سپرده شود، ممکن است پیامدهای منفی بسیاری داشته باشد، زیرا ممکن است که اینان آگاهی لازم از مسائل خصوصی زندگی زناشویی این دو را نداشته باشند و فقط بر اساس مواد قانونی سفت و سخت حکم صادر کنند و نیز ممکن است که توانایی لازم برای بررسی عمق مسائل را هم نداشته باشند. از این رو نظر ما این است که ما باید به مکانیزم‌های عملی مناسب برای حل و فصل اختلافات زناشویی به دور از چارچوب قانونی فکر کنیم. ‌‌نهایت اینکه می‌خواهیم انگور بخوریم و نمی‌خواهیم باغبان را بکشیم. یعنی می‌خواهیم کار به حل و فصل مسائل منجر شود و اجرای مواد قانونی که ممکن است خانواده را مختل کند، هدف نیست. <o:p></o:p>

حال فرض کنید که زن ادعایی علیه شوهر کرد و به دادگاه رفت، دادگاه نیز شوهر را به یک سال یا بیشتر یا کمتر زندان محکوم کرد، هنگامی که پس از طی این مدت، مرد به خانه زناشویی بازگشت چه اتفاقی می‌افتد؟ مطمئناً تأثیر خواهد گذاشت. اگر این کار توسط شوهر نسبت به همسرش اتفاق بیفتد، نیز عین همین مسأله وجود دارد. <o:p></o:p>

از این رو لازم است که همه چیز بررسی شود. دوباره تأکید می‌کنیم که اسلام به دادگاه خانوادگی دعوت می‌کند. سوپاپ اطمینان زندگی زناشویی همین است. البته این به معنای جلوگیری از اجرای قوانین نیست، ولی دادگاه خانواده همه نتایج و پیامد‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد و خاستگاه آن خود خانواده است نه بیرون از آن. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

هدف، حفاظت از خانواده است <o:p></o:p>

* هنوز هم برخی خواستار تصویب قانون منع خشونت خانوادگی هستند و تصور این است که نزاع میان حاکمیت دینی و حقوق مدنی است. آیا چنین چیزی واقعیت دارد؟ <o:p></o:p>

* اینکه می‌گویند بین دو حاکمیت نزاع وجود دارد، واقعیت ندارد. چرا که حاکمیت دینی نهایتاً اصل خشونت را به طور کلی قبول نمی‌کند، نه اصل خشونت و نه خشونت در زندگی زناشویی، اما حرف نهادهای دینی، حمایت از خانواده است، آن‌ها نمی‌خواهند که فقط قانون بر زندگی خانواده حاکم باشد، بلکه معتقدند ضرورت دارد چگونگی حفظ خانواده نیز مورد بررسی قرار گیرد. همانطور که اشاره شد، اجرای قوانین همیشه به نتیجه مورد نظر نمی‌انجامد و خشونت شوهر را از بین نمی‌برد. ما باید همواره به مصلحت خانواده فکر کنیم. طبیعتاً باید از زن در برابر خشونت شوهر محافظت کرد، ولی در عین حال باید به دنبال روش‌هایی باشیم که هم از زن در برابر خشونت حمایت کند و هم از خانواده محافظت کند. نظر ما این است که حمایت از زن یا شوهر، باید با محفاظت از خانواده همراه باشد. در این زمینه باید تعادل دقیقی وجود داشته باشد. زیرا در برخی موارد که پای فرزندان در میان است، به منظور حفاظت از زندگی زناشویی، از زن می‌خواهیم که صبر کند و در بعضی موارد از مرد می‌خواهیم که شکیبایی داشته باشد. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

تجاوز شوهر <o:p></o:p>

* یکی از چهره‌های پدیده خشونت خانوادگی، چیزی است که رسانه‌ها از آن به عنوان «تجاوز شوهر» یاد می‌کنند. نظر اسلام در این باره چیست؟ این نظر چه تأثیری روی بازداری از این چنین رفتارهایی می‌تواند داشته باشد؟ <o:p></o:p>

* پدیده تجاوز شوهر باید به صورت اساسی مورد بررسی قرار گیرد. زیرا نمی‌توان زنی را که توانایی برقراری رابطه زناشویی ندارد، به این کار مجبور کرد: «وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ» (حج/۷۸). زن اگر واقعاً توانایی جسمی یا روانی ندارد، می‌تواند رابطه زناشویی را قبول نکند. این توجیه قابل قبول است. اما زن همیشه باید به نتایج و پیامدهای کار خود نیز فکر کند. یعنی اگر بار‌ها و بار‌ها، رابطه زناشویی را نپذیرد چه اتفاقی می‌افتد؟ <o:p></o:p>

در زندگی زناشویی، التزام امری متقابل بین زن و شوهر است. این‌‌ همان چیزی است که سبب تحکیم زندگی زناشویی می‌شود و از زن و مرد به طور یکسان صیانت به عمل می‌آورد. این مسأله باید از این زاویه نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، نه فقط از زاویه که برخی آن را به عنوان تجاوز به عنف مطرح می‌کنند. از نظر شرعی نیز همسر به مانند شوهر ملزم به رابطه زناشویی است. اما شوهر باید شرایط بهداشتی و جسمی و روانی همسر را در نظر بگیرد. اما اگر دلیلی برای انجام این کار وجود نداشت، همسر باید به رابطه زناشویی تن دهد و کار به اینجا‌ها نرسد. <o:p></o:p>

* آیا می‌توانیم بگوییم که تجاوز شوهر واقعیت شرعی ندارد، چرا که طبق یک عقد صحیح، زن همسر اوست و او شوهر او می‌باشد؟ <o:p></o:p>

* افرادی که از تجاوز شوهر صحبت می‌کنند، باید بررسی کنند که چرا چنین چیزی اتفاقی افتاده است، ما نمی‌توانیم به صورت مطلق حرفی بزنیم، زیرا اگر زن واقعاً قادر به رابطه زناشویی نباشد، یعنی از سلامت جسمی یا روانی، برخوردار نباشد یا با شوهر خود مشکل داشته باشد، ممکن است واقعیت داشته باشد. در این صورت این موضوع باید توسط شوهر مطالعه و بررسی شود و نمی‌تواند به زور به رابطه زناشویی مبادرت بورزد. از سوی دیگر، لازم است که زن نیز با تعهد به صیانت از زندگی زناشویی و حمایت از شوهر، اجازه ندهد که شوهرش به این نتیجه برسد. <o:p></o:p>

<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

موضع اسلام در قبال ضرب و شتم زن <o:p></o:p>

* موضع اسلام در قبال ضرب و شتم زن چیست؟ حدود و شرایط آن چیست؟ علمای دین برای اصلاح و ارائه راه حل شرعی مناسب چه نقشی دارند؟ <o:p></o:p>

* به جز در یک مورد بسیار استثنایی، آن هم وقتی که زن بدون داشتن دلایل بهداشتی و روانی و شرعی قابل قبول از رابطه زناشویی خودداری کند، اسلام به شوهر اجازه نمی‌دهد که همسرش را بزند. در این مورد نیز شوهر باید زنش را نصیحت نماید و اگر این کار فایده نداشت، باید زن را در رختخواب تنها بگذارد، یعنی با او قطع رابطه نماید. اگر این کار‌ها نیز فایده‌ای نداشت و برای درمان این قضیه و صیانت از زندگی زناشویی، چاره دیگری باقی نماند، زدن غیر شدید، یعنی زدنی که به جراحت یا شکستگی منجر نشود را اجازه می‌دهد. البته این نیز در صورتی است که زدن غیر شدید به حل مشکل کمک کند، اما اگر کمک نکرد، جایز نیست. <o:p></o:p>

پس اصل بر عدم جواز ضرب و شتم است. ضرب و شتم مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باعث پیچیده‌تر شدن آن می‌شود. بله، وقتی مجاز است که سبب حل شدن مشکل شود، برای اینکه این موضوع حتی الامکان در خانه زناشویی نگه داشته شود. اما اگر نیز کارگر نیفتاد راه‌های دیگری وجود دارد که شوهر می‌تواند به آن‌ها متوسل شود، مانند قطع هزینه زندگی. البته کار به طلاق نیز ممکن است برسد. <o:p></o:p>

اسلام در احکام و قوانین خود اهتمام ویژه‌ای به حمایت از خانه زناشویی دارد. خوب است در این زمینه،‌‌ همان طور که در زمینه‌های دیگر زندگی مشاور وجود دارد، برای حل مشکلات زناشویی نیز مشاور وجود داشته باشد.‌‌ همان طور که برای سلامتی، پزشک وجود دارد، باید پزشکانی برای درمان مشکلات زناشویی هم وجود داشته باشد تا اینکه درمان و داروی لازم را تجویز کنند. همچنین تأکید همیشه ما این است که برای زندگی زناشویی باید آمادگی وجود داشته باشد. باید جاهایی برای توانمندسازی زوجین وجود داشته باشد تا آن‌ها یاد بگیرند که چگونه مشکلات خود را حل کنند. <o:p></o:p>

* در ادامه حرف‌های شما، در یک روزنامه، مقاله‌ای از یک پژوهشگر زن خواندم که از مقامات و مراجع دینی خواسته بود قبل از صدور حکم درباره اختلافات زناشویی، به متخصصانی مانند روان‌شناسان مراجعه کنند و از آن‌ها راهنمایی و مشاوره بگیرند. یعنی به روان‌شناسان فرصت بدهند که در این مسائل اظهار نظر کنند، و قضیه به هیأت‌های شرعی بازگردانده شود. در این صورت تشخیص بهتری صورت خواهد گرفت. <o:p></o:p>

* ما هم روی این مسأله تأکید می‌کنیم. یعنی باید روان‌شناسان یا افرادی که در زندگی زناشویی تخصص دارند، وجود داشته باشند تا بتوانیم به مشکلات خانوادگی بسیاری که در جامعه ما وجود دارند، رسیدگی کنیم. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

علامه مرجع سید فضل الله و حقوق زن <o:p></o:p>

* علامه مرجع سید فضل الله (ره) در تمام موضع گیری‌های خود از زن و حقوق او دفاع کرد. برجسته‌ترین موضع گیری‌ها و فتواهای ایشان در این زمینه کدامند؟ <o:p></o:p>

* یکی از اموری که ایشان همواره روی آن تأکید می‌کردند این بود که در زندگی زناشویی تعادل وجود داشته باشد. زیرا‌‌ همان طور که شوهر بر همسر خود حقوقی دارد، زن نیز بر او حقوقی دارد و اگر مرد حقوق همسر خود را برآورده نکند، زن حق دارد به حاکم شرع مراجعه نماید تا حاکم شرع او را طلاق دهد. <o:p></o:p>

ایشان در موضوع زن فتوایی صادر کرد که بازتاب وسیعی داشت. فتوا این بود که اگر مرد علیه زن خود به خشونت دست زد، زن نیز حق دارد از خود دفاع کند. ایشان بر این اصل تأکید داشت که زن حق دارد در زندگی زناشویی، از خودش دفاع کند. ایشان در احکام شرعی، موانع را از سر راه زنان برداشت و آن‌ها را قادر ساخت که به بالا‌ترین موقعیت‌ها دست یابند. ایشان همیشه تأکید می‌کردند که زن انسان است و هویت مستقل دارد و در زندگی دنباله رو مرد نیست. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

مصاحبه از محمد فضل الله <o:p></o:p>

بیروت؛ ۲۵ محرّم ۱۴۳۳هـ برابر با 22/12/2011م<o:p></o:p>