بسم الله الرحمن الرحیم
24 صفر 1443 برابر با 9 مهر 1400 و 01/10/2021 م
درسهایی از زندگی پیامبر خدا(ص): هیچ کس فراتر از نقد نیست
مطالب مهم خطبه اول: سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص) / وصیتهای آن حضرت / درسهای مکتبی.
مطالب مهم خطبه دوم: مسئولیت دولت / امتحان فراروی دولت / مقابله با حملات / نفی عادیسازی روابط با دشمن.
خطبه دینی:
خداوند سبحانه و تعالى میفرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ الله لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى الله إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ» صدق الله العظيم.
سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص)
در بیست و هشتم ماه خوب صفر، یعنی چند روز بعد، سالروز رحلت پیامبر رحمت محمد بن عبدالله(ص) را گرامی میداریم.
این مناسبت برای ما یادآور روزی است که در آن رسول خدا(ص) جهان را بدرود گفت و موجی از غم، اندوه و درد در دل یاران خود به جای گذاشت. با رحلت او، آنها رحمت اهدایی از سوی پروردگار خود را از دست دادند، کسی که برایشان پدر، مربی، نصیحتگر، راهنما و بشارت دهنده بود، کسی که آنها را از جهل، عقبماندگی، بندگی و تعصب به سوی آزادی، کرامت و انسانیت برد و آنها را به بهترین امتی که مردم شاهد بودهاند، تبدیل کرد.
علی(ع) عمق اندوه خود را پس از دفن پیامبر بر سر قبر شریفش چنین بیان کرد: «بِأَبِي أَنْتَ وأُمِّي يَا رَسُولَ الله، لَقَدِ انْقَطَعَ بِمَوْتِكَ مَا لَمْ يَنْقَطِعْ بِمَوْتِ غَيْرِكَ مِنَ النُّبُوَّةِ وَ الْأَنْبَاءِ وَ أَخْبَارِ السَّمَاءِ ... وَ لَوْ لَا أَنَّكَ أَمَرْتَ بِالصَّبْرِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْجَزَعِ لَأَنْفَدْنَا عَلَيْكَ مَاءَ الشُّئُونِ وَ لَكَانَ الدَّاءُ مُمَاطِلًا وَ الْكَمَدُ مُحَالِفاً وَ قَلًّا لَكَ وَ لَكِنَّهُ مَا لَا يُمْلَكُ رَدُّهُ وَ لَا يُسْتَطَاعُ دَفْعُهُ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي اذْكُرْنَا عِنْدَ رَبِّكَ وَ اجْعَلْنَا مِنْ بَالِكَ ... إِنَّا للهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ؛ پدر و مادرم به فداى تو باد اى رسول خدا! همانا به مرگ تو چیزی بريده شد كه با مرگ ديگران از نبوّت و احكام الهى و اخبار آسمانى بريده نگرديد... و اگر امر به شكيبايى و نهى از ناله و فرياد و فغان نفرموده بودى هر آينه سرچشمههای اشك چشم را خشك میکردیم و درد و غم پيوسته و حزن و اندوه هميشه باقى بود و خشك شدن اشك چشم و دائمى بودن حزن و اندوه در مصيبت تو كم است؛ ولى مرگ چيزى است كه بر طرف نمودن آن ممكن نبوده دفع آن غیرمقدور است؛ پدر و مادرم به فداى تو باد! ما را نزد پروردگارت به یاد آور و در خاطر خويش نگاهدار... همه از خداییم و به سوی او بازمیگردیم.»
عزیزان! وقتی این مناسبت را گرامی میداریم، این کار صرفاً برای ذکر یاد رسول خدا(ص) نیست؛ زیرا او در هر اذان و جریان اسلام در میان ما و متن زندگی حضور دارد. بلکه هدف از یادآوری یاد او، تجدید پیمان با اوست. این که به سیره او اقتدا و به سنت او عمل کنیم تا فکر او، فکر ما و سیره او، سیره ما شود و از آن کسانی نشویم که خدا در مورد آنها هشدار داده است: «أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ».
وصیتهای آن حضرت
از این منظر، امروز میخواهیم به یکی از وصیتهای او بپردازیم که مشتاق بود پیش از ترک زندگی به اصحاب خود و از طریق آنها به ما برساند؛ در سیره آمده است: هنگامی که بیماری رسول خدا(ص) شدت یافت، در حالی که سرش بسته بود و به علی(ع) و پسرعمویش فضل بن عباس تکیه داده بود، به مسجد آمد. پس از آن که اندکی تبش فروکش کرد، خدا را ستایش کرد. سپس فرمود: «ای جماعت اصحاب من! چگونه پیامبری برای شما بودم؟ آیا من شخصاً در میان شما جهاد نکردم؟! آیا دندانهای رباعی من نشکست؟! آیا پیشانی من بر خاک نیامد؟! آیا خون بر صورت من روان نشد تا آن که محاسن مرا فراگرفت؟! آیا با جهال قوم خود، متحمل شدّت و مشقت نشدم؟! آیا سنگ مجاعه بر شکم خویش نبستم؟!»
اصحاب گفتند: بلی یا رسول الله! به تحقیق که تو برای خدا صابر و متحمل و شکیبا بودی و از وقوع در فتنههای منکر و نهی شده الهی نهی میفرمودی؛ پس خدا تو را از جانب ما بهترین جزا عنایت کند!
فرمود: «شما نیز بهترین اصحاب بودید و خداوند به شما هم جزای خیر دهد!»
سپس فرمود: «پروردگار من ـ عزّوجلّ ـ حکم کرده و سوگند یاد فرموده که از ظلم هیچ ظالمی نگذرد؛ پس شما را به خدا سوگند میدهم که هر کس از شما مظلمهای بر عهده محمد دارد، البته برخیزد و از او قصاص کند که قصاص در دار دنیا نزد من محبوبتر است از قصاص در آخرت در برابر گروه ملائکه و انبیاء!»
در سیره آمده است به محض این که رسول خدا(ص) سخنان خود را به پایان رساند، مردی از انتهای جمعیت بلند شد و به سوی پیامبر حرکت کرد و عرض کرد: «پدرم و مادرم فدایت شود اى رسول خدا! هنگامی که از طائف بازمیگشتی من به استقبال تو آمدم، در حالی که سوار ناقه عضباء بودی و چوبدستی خود را در دست داشتی؛ چون آن را بلند کردی که بر راحله خود بزنی بر شکم من خورد و من نمیدانم که از روی عمد بود یا از روی خطا؟» رسول خدا فرمود: «به خدا پناه میبرم که به عمد کرده باشم!» سپس فرمود: «ای بلال! برخیز و به منزل فاطمه(س) برو و همان چوبدست را برایم بیاورد.» مسلمانان حیران بودند و نسبت به کار این مرد اعتراض میکردند.
وقتی بلال چوبدست را آورد، رسول خدا فرمود: «آن مرد کجاست؟ مرد گفت: من اینجا هستم، ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدایت. فرمود: بیا و مرا قصاص کن تا راضی شوی. مرد عرض کرد: شکم خود را برای من برهنه کن، یا رسول الله(ص)! چون رسول خدا شکم را برهنه کرد، آن مرد گفت: پدر و مادرم فدای تو باد، ای رسول خدا! آیا به من اجازه میدهی شکم مبارک تو را ببوسم؟ رسول خدا(ص) به او اجازه داد؛ پس عرضه داشت: پناه میبرم به موضع قصاص که شکم رسول خدا باشد، از آتش روز آتش. رسول خدا(ص) فرمود: آیا عفو میکنی یا قصاص مینمایی؟ عرض کرد: بلکه عفو کردم یا رسول الله(ص)! رسول خدا(ص) فرمود: بار خداوندا! از سواده بن قیس بگذر چنانچه از پیامبرت درگذشت!»
درسهای مکتبی
رسول خدا در تمام این موارد میخواست به چند درس اشاره کند که ما به شدت به آنها نیاز داریم:
درس اول: در نظر رسول خدا(ص) هیچکس فراتر از نقد و حسابرسی نیست، حتی اگر در حد و اندازه رسول خدا(ص) باشد؛ در حالی که هیچ بشری به جایگاه او نرسیده و نخواهد رسید.
در این مورد، رسول خدا به پذیرش انتقاد بسنده نکرد، بلکه کوشید مردم را به انتقاد از خود ترغیب کند و موانعی را که ممکن است مانع او شوند، برطرف کرد.
او با این کار میخواست خود را به عنوان الگو برای همه کسانی که دارای موقعیت یا مسئولیت (بزرگ یا کوچک) هستند معرفی کند. این که باید به مردم حساب پس بدهند و وقتی نقایصش را به او نشان میدهند، انتقاداتشان را بپذیرد و حتی برایشان دعا و به خاطر این کار از ایشان تشکر کند و همان طور که در حدیث آمده است: «رحم الله من أهدى إليَّ عيوبي؛ خداوند رحمت کند کسی را که مرا به عیوبم راهنمایی کند.» بنابراین او نقد را نه تنها تحقیر خود، بلکه هدیهای برای خود حساب میکند.
درس دوم: اینکه هیچ کس بالاتر از قانون نیست و عدالت نباید بین کوچک و بزرگ تبعیض قائل شود؛ زیرا رسول خدا(ص) که هیچ کس از خلق خدا به مقام او نمیرسد، خود را در معرض قصاص قرار میدهد و به وضوح تمام میفرماید: «إِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ قَبْلَكُمْ، أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَدَّ. وَأيْم اللهِ، لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعْتُ يَدَهَا؛ هلاکت مردمان پيشتر از شما از آنجا بود كه اگر سرشناسى دزدى میکرد، رهايش میساختند و چون ناتوانى دزدى مینمود، مجازاتش میکردند. به خدا سوگند اگر دخترم فاطمه دزدی کند، دستش را قطع میکنم.»
درس سوم: این که هر کس اهتمام داشته باشد این دنیا را با باری از دین و ظلم ترک نکند بلکه تمام پروندههای مرتبط با مردم را در همین دنیا ببندد؛ زیرا نوع رفتار پیامبر خدا و اهتمامش به این که با باری از مسئولیت نسبت به مردم از این دنیا نرود، برای ما روشن میکند که وضعیتی دشوارتر از قیامت وجود ندارد؛ روزی که مظلومان به ظالمان چنگ میزنند و آنها را میکشانند تا آنها را در برابر خداوند متعال محاکمه کنند. در حدیث آمده است: «یَوْمُ آلْمَظْلُومِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الظَّالِمِ عَلَى آلْمَظْلُومِ؛ روز انتقام مظلوم از ظالم، شدیدتر از روز ستم کردن ظالم بر مظلوم است.»، «اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّ الظُّلْمَ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ ز ظلم و ستم بپرهيزيد؛ زيرا ظلم و ستم تاریکیهای فراوانی را در روز قيامت به دنبال خواهد داشت.»
پس همین اکنون و نه فردا، همه ما باید ذمه خود را از بار غیبت، سخنچینی، اهانت و ظلم به دیگران رها کنیم؛ زیرا نمیدانیم که آیا اصلاً فردایی را خواهیم دید. اگر برخی از آن میترسند، باید این سخن رسول خدا(ص) را خاطرنشان کنیم: «فُضوحُ الدُّنيا أهوَنُ مِن فُضُوحِ الآخِرَةِ؛ [تحمّل] رسوايى دنيا، از رسوايى آخرت آسانتر است.»
و درس آخر: آمادگی برای مرگ است. باید خود را برای مرگ آماده میکنیم تا ناگهان با عواقب و مسئولیتهای آن مواجه نشویم؛ زیرا با مرگ حساب شروع میشود. در حدیث آمده است: «بَادرُوا الْمَوْتَ وَ غَمَرَاتِهِ وَ امْهَدُوا لَهُ قَبْلَ حُلُولِهِ وَ أَعِدُّوا لَهُ قَبْلَ نُزُولِهِ؛ بر مرگ و سختىهاى آن پیشدستی كنيد و پيش از رسيدنش مهيا شويد و قبل از اين كه فرود آيد برایش آماده شويد.»، «إنّ أمراً لا تَعلَمُ مَتى يَفجَؤُكَ يَنبَغي أنْ تَستَعِدَّ لَهُ قبلَ أن يَغشاكَ؛ چيزى كه نمیدانی چه وقت غافلگيرت میکند، سزاست كه پيش از آنكه تو را فراگیرد، خويشتن را برايش آمادهسازی.»
رسول خدا(ص) که محبوب خداست، خود را برای مرگ و پس از آن آماده کرد؛ بنابراین بهتر است که ما نیز همیشه برای مرگ آماده حاضر باشیم؛ به طوری که مانند بعضی از مردم نگوییم: «حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَكْتُ»؛ بلکه از آن کسانی باشیم که خدا دربارهشان فرموده است: «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي جَنَّتِي».
رسول خدا(ص) مسئولیت خود را انجام داد و به وظیفه خود در برابر پروردگار و امت عمل کرد؛ پس ما هم باید امانتی را که خداوند به مانند پیشینیان، به ما سپرده است، انجام دهیم و آن امانت اسلام است. باید از او پیروی کنیم و با رفتار، موضعگیریها و انتخابهای خود در زندگی بیانگر او باشیم و تا میتوانیم به صفا و پاکی او برسیم. نباید او را در دعاهایمان فراموش کنیم و بگوییم: «اللّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِمَا كَدَحَ فِيكَ إلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْيَا مِنْ جَنَّتِكَ، حَتَّى لا يُسَاوَى فِي مَنْزِلَة، وَلا يُكَاْفَأَ فِي مَرْتَبَة، وَلا يُوَازِيَهُ لَدَيْكَ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَلا نبيٌّ مُرْسَلٌ؛ بارالها مرتبه او را به سبب زحماتی که در راه تو کشید به بالاترین درجات بهشت بالا بر تا اندازهای که هیچ کس در هیچ مقام و منزلت با او یکسان نباشد و در هیچ مرتبه با حضرتش برابر نگردد و در آستانت هیچ ملک مقرب و پیامبر مرسل با او برابری نکند.»
خطبه سیاسی:
بسم الله الرحمن الرحیم
ای بندگان خدا! شما و خودم را به همان چیزی توصیه میکنم که رسول خدا(ص) به اصحاب خود توصیه فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ شَيْءٍ يُقَرِّبُكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ وَيُبْعِدُكُمْ مِنَ النَّارِ إِلَّا قَدْ أَمَرْتُكُمْ بِهِ وَلَيْسَ شَيْءٌ يُقَرِّبُكُمْ مِنَ النَّارِ وَيُبْعِدُكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا قَدْ نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ؛ ای مردم! از آن چه شما را به بهشت نزدیک و از جهنم دور کند، چیزی نمانده است مگر این که شما را به انجام آن دستور دادم و از آن چه شما را به جهنم نزدیک و از بهشت دور کند نیز چیزی نمانده است مگر شما را از آن نهی کردم.»، «أَيهَا النّاسُ إنّما المُؤمِنُونَ إخْوةٌ ... فلا تَرْجِعُنّ بَعْدِي كُفاراً يَضرِبُ بَعْضُكُمْ رقابَ بَعْض ... أيها النّاسُ إن رَبَّكُمْ وَاحِدٌ، وإنّ أَبَاكُمْ واحِدٌ، كُلكُّمْ لآدمَ وآدمُ من تُراب إن أَكرمُكُمْ عندَ اللهِ أتْقَاكُمْ وليس لعربيّ فَضْلٌ على عجميّ إلاّ بالتّقْوىَ أَلاَ هَلْ بلَّغْتُ؟ اللّهُمّ اشهد؛ ای مردم! مؤمنان با یکدیگر برادرند... پس بعد از من به کفر بازنگردید که بعضی گردن بعضی دیگر را بزنند... ای مردم! خدای شما یکی است، پدر شما یکی است. همه شما از آدم هستید و آدم از خاک است. به درستی که گرامیترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست و عرب بر عجم برتری ندارد مگر به تقوا. آیا رساندم؟ خدایا شاهد باش.»
شدیداً نیاز داریم که از این وصایا در زندگی خود استفاده کنیم و به آنها پایبند باشیم تا بتوانیم جامعهای سالم بسازیم که رسول خدا(ص) میخواست؛ جامعهای آکنده از صلح و امنیت در میان اعضا و طیفهای گوناگون خود. آن حضرت معیار برتری را نه بر اساس حسب، نسب و پول، بلکه به میزان وظیفهشناس بودن انسان در برابر پروردگار، جامعه و میهنش میداند. با این کار ما محبت و وفاداری خود را به او ابراز میکنیم و به سیره، رویکرد و آموزههای او نزدیکتر میشویم و برای رویارویی با چالشها قویتر و تواناتر خواهیم بود.
مسئولیت دولت
از دولت شروع میکنیم که لبنانیها انتظار دارند کارهای بیشتری را در سطوح داخلی و خارجی انجام دهد. در سطح داخلی، لبنانیها منتظرند تا دولت اقدامات جدی و سریعی را برای تأمین نیازهایشان در زمینه غذا، دارو، سوخت و برق و مهار افزایش نرخ دلار، کالاها و مواد غذایی و تسریع در کمک به طبقات فقیر آغاز کند. در حالی که طیفهای خارج از دولت منتظر هستند تا دولت طبق شرایط صندوق بین المللی پول، با در نظر داشت همه عواقب ناشی از آن، اصلاحات اساسی را برای ریشه کنی فساد گسترده در نهادهای دولتی و حیف ومیل در بخشهای گوناگون آن صورت دهد تا از نظر پولی به این کشور رنج دیده کمک شود.
در این زمینه و در شرایطی که از دولت میخواهیم نقش بایسته خود را ایفا کند و به بهانه کمبود وقت و کمبود امکانات، در انجام وظایف خود تعلل نورزد، از دولت میخواهیم در تصمیمگیریها و انتخابهای خود منافع لبنانیها را در نظر بگیرد. دولت نباید گروگان هیچ کسی باشد؛ البته میدانیم با توجه به وسعت و انباشت مشکلات، پیچ و خمهای موجود فراروی راه حلها و رقابت میان نیروهای سیاسی در داخل یا خارج از دولت که با نزدیک شدن به انتخابات افزایش مییابند، تحقق آن ساده و آسان نخواهد بود؛ زیرا کسانی که در داخل دولت هستند برای دستیابی به دستاوردهای انتخاباتی سعی میکنند از آن سود ببرند که تأثیر منفی در پی دارد و کسانی که خارج از دولت هستند برای تضعیف آن تلاش خواهند کرد تا موقعیت خود را تثبیت و درستی تصمیم خود مبنی بر عدم مشارکت یا مقابله با آن را ثابت کنند.
ما مجدداً تأکید میکنیم که این دولت در صورتی که تصمیم بگیرد مانند یک تیم یکدست و همکار کار کند، از رقابتها، درگیریهای سیاسی، محاسبات انتخاباتی و منافع جناحی دور شود و تصمیم بگیرد که منافع این کشور، رفع تحقیر و رنج روزانه مردم و عمل به شعار دولت نجات را در دستور کار خود قرار دهد، میتواند به این موفقیتها دست یابد.
در این صورت، مردم دولت را تنها نخواهند گذاشت، در مسیر نجات همراه دولت خواهند بود و تصمیمات سختگیرانه آن را تحمل خواهند کرد.
امتحان فراروی دولت
در عین حال، دولت با آزمونی روبرو خواهد شد که بیانگر میزان جدیت آن خواهد بود و آن موضوع انتصابات در موقعیتها و مناصب دولتی است. در اینجا ما از دولت میخواهیم که یک مدل جایگزین برای آنچه در انتصابات به آن عادت کردهایم ارائه دهد. در انتصابات رایج این مناصب اغلب به کسانی میرسید که به فلان موقعیت سیاسی یا جریان سیاسی نزدیکتر باشند؛ اما درخواست ما این است که با در نظر داشت ملاحظات طایفهای و سیاسی، انتصابات فقط بر اساس صلاحیت و شایستهسالاری باشد. این امر آغازی بر شروع تغییر مورد نظر ما خواهد بود.
در همین حال، بانک مرکزی از طریق بخشنامههای خود، با سوء استفاده از نیاز لبنانیها به پول در گردش، به بهانه ناتوانی در بازپرداخت همچنان به سرقت پول سپردهگذاران ادامه میدهد.
ما از دولت لبنان و پارلمان میخواهیم که از تمام ظرفیتهای قانونی و اجرایی خود برای جلوگیری از این غارت استفاده کنند. در این باره ما با فشار آوردن سپردهگذاران برای بازپرداخت سپردهها به صاحبانشان در اسرع وقت موافق هستیم.
مقابله با حملات
در عرصهای دیگر و در مورد حملات صهیونیستها، ما از واکنش مقاومت به حملات مستمر به حاکمیت ملی لبنان توسط هواپیماهای بدون سرنشین و اجرای قول خود مبنی بر سرنگونی هر هواپیمایی که حریم هوایی لبنان را نقض کند، تقدیر میکنیم. ما معتقدیم این کار دشمن را وادار خواهد کرد تا در محاسبات خود برای نقض هوایی حاکمیت لبنان و میزان قدرت این کشور تجدید نظر کند.
در موضوع کشورهای عربی، شاهد فضای مثبتی هستیم که امیدواریم ادامه و گسترش یابد تا به تقویت روابط عربی و اسلامی در همه سطوح کمک کند و تنشهایی را که اقتصاد، سیاست و امنیت کشورهای عربی را به هم ریخته است، برطرف کند. از این رو ما از بازگشت گرمی به روابط میان اردن و سوریه یا گفتگوی بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی یا آنچه بین عراق و پیرامون آن در جریان است، استقبال میکنیم.
نفی عادیسازی روابط با دشمن
در موضوع فلسطین، به مردم فلسطین به خاطر تداوم مبارزه قهرمانانه در برابر دشمن صهیونیستی و فداکاریهای بزرگی که در این زمینه انجام میدهد، تبریک عرض میکنیم.
ما برای ملل عربی و اسلامی تأکید میکنیم که این موضوع را در اذهان خود زنده نگه دارند و از آنها میخواهیم در مقابل هر تلاش به نام عادیسازی، برای داخل کردن دشمن صهیونیستی به قلب جهان عرب و دنیای اسلام بایستند که آخرین مورد آن در اربیل و بحرین رخ داد و ما از تمام کسانی که این امر را رد و محکوم کردند قدردانی میکنیم.