بسمالله الرحمن الرحیم
16ربیعالثانی 1444 برابر با20 آبان 1401 و11/11/2022 م
کنترل خشم، راهی برای در امان ماندن از پیامدهای ویرانگر آن
مطالب مهم خطبه اول: عواقب خشم / مهار خشم / راههای غلبه بر عصبانیت / اهمیت به خاطر سپردن این ارزش.
مطالب مهم خطبه دوم: خلأ ریاست جمهوری و رنج زندگی / پرونده فساد، قوه قضائیه و دستگاه امنیتی / گرامیداشت روز شهید.
خطبه دینی:
خداوند سبحانه و تعالی در قرآن کریم میفرماید: «وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَوَاتُ و َالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ و َالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» [آلعمران: 133- 134] صدق الله العظيم.
طبیعی است که اگر کسی مورد تعرض جسمی یا اخلاقی قرار بگیرد یا یکی از اعضای خانواده، طایفه، مذهب یا جریان او یا یکی از مقدسات او مورد تعرض قرار بگیرد، عصبانی شود و اگر در قبال هر یک از اینها هیچ واکنشی از خود نشان ندهد، شاید غیرطبیعی باشد. بلکه ممکن است اگر غضب برای خدای متعال یا به خاطر شکسته شدن یکی از حرمتهای الهی باشد، خشم و غضب واجب شود.
عواقب خشم
پس خشم امری طبیعی و نشانه سلامت است، اما گاهی این عصبانیت ممکن است مخرب شود و اگر فرد خشمگین جلوی خشم خود را نگیرد و آن را کنترل نکند، شاید عواقب وخیمیداشته باشد. برای نشان دادن آثار و پیامدهای خشم، کافی است به تنشها و مشکلاتی که در داخل خانهها، بین همسایهها یا محلهها یا در جادهها یا بین جریانهاو احزاب سیاسی رخ میدهد، نگاهی بیندازیم که به نزاع، جنگ، کشتار، طلاق، قطع رابطه، دشمنی و دوری منجر میشود و این علاوه بر اثرات بهداشتی و روانی ناشی از خشم است.
روایات شریف نیز بر این مطلب دلالت میکنند. در حدیث آمده است: «إنَّ هذا الغَضَبَ جَمرَةٌ مِن الشيطانِ تَتَوَقَّدُ في قَلبِ ابنِ آدمَ؛ به راستى كه اين خشم، اخگرى از شيطان است كه در دل فرزند آدم برافروخته میشود.» و در حدیث آمده است: «الغَضَبُ مِفتاحُ كُلِّ شَرٍّ؛ خشم، كليد همه بدیهاست.» و در حدیث دیگری آمده است: «أَيُّ شَيْءٍ أَشَدُّ مِنَ الْغَضَبِ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَغْضَبُ فَيَقْتُلُ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ وَيَقْذِفُ الْمُحْصَنَةَ؛ چه چيزى بدتر از غضب است هنگامى كه انسان غضبناك مىشود دست به كشتن بىگناهان مىزند ونسبت ناروا به زنان پاکدامن مىدهد.»
و درباره اثر خشم و غضب بر ایمان نیز آمده است: «الغَضَبُ يُفسِدُ الإيمانَ كما يُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ؛ خشم، ايمان را تباه میکند همانگونه كه سركه عسل را.»
عواقب خشم تنها شامل حال دیگران نمیشود، بلکه بر چهره، گفتار و کردار خود شخص نیز تأثیر میگذارد. ممکن است رفتارهایی از او سر بزند که موقعیت و احترام او را از بین ببرد و حتی اسرار فاش نشدنی او را فاش کند. شاعر در این باره میگوید:
أَغْضِبْ صَدِيقَكَ تَسْتَطْلِعْ سَرِيرَتَهُ / للِسِرِّ نَافِذَتَانِ: السُّكْرُ وَ الغَضَبُ
دوستت را عصبانی کن تا به رازهایش آگاه شوی. راز دو پنجره دارد: مستی و عصبانیت.
به همین دلیل است که در حدیث آمده است: «الغَضَبُ مَمحَقَةٌ لِقَلبِ الحَكيمِ؛ خشم، نابود كننده دل شخص حكيم است.»
مهار خشم
از این رو آیات قرآنی و روایات انسان را ترغیب میکنند که غضب خود را کنترل کند و افسار آن را به دست بگیرد تا از تأثیرات آن بر دنیا و آخرت خویش جلوگیری نماید.
در زمینه پیامدهای دنیوی خشم آمده است: «مَن لَم يَملِكْ غَضَبَهُ لَم يَملِكْ عَقلَهُ؛ هر كه مالک خشم خويش نباشد، مالک خِرد خويش نخواهد شد.»، «ومَن كَفَّ غَضَبَه، سَتَرَاللهُ عَورَتَه؛ کسی که خشم خود را مهار کند، خداوند عیب او را میپوشاند.»
اما در زمینه عواقب اخروی خشم، خداوند میفرماید که مهار کردن خشم، راه رسیدن به رحمت و بهشت الهی است. میفرماید: «وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ و َالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»
در حديث آمده است: «مَن كَظَمَ غَيظا و هو يَقدِرُ على إمضائهِ حَشا اللّه ُ قَلبَهُ أمنا و إيمانا يومَ القِيامَةِ؛ كسى كه خشمى را فروخورد در حالى كه میتواند آن را اعمال كند، خداوند در روز قيامت دلش را از ايمنى و ايمان بياكَنَد.» و در حدیث آمده است: «مَن كَفَّ غَضَبَهُ كَفَّ اللّه ُ عَنهُ عَذابَهُ؛ هر كه جلو خشم خود را بگيرد، خداوند جلو عذاب خود را از او بگيرد.»
انسان اگر بخواهد و تصمیم بگیرد،میتواند خشم خود را مهار کند و اینکه بگوید من اعصاب ندارم، صحیح نیست و این کنترل، نشانه قوت است نه نشانه ضعف. رسول خدا(ص) به این موضوع اشاره کرده است. «مَرَّ رسولُ اللّه ِ بقومٍ يَرفَعُونَ حَجرا فقالَ: ما هذا؟ فقالوا: نَعرِفُ بذلك أشَدَّنا و أقوانا، فقالَ: أ لا اُخبِرُكُم بِأشَدِّكُم و أقواكُم؟ قالوا: بَلى يا رسولَ اللّه ِ، قالَ أشَدُّكُم و أقواكُمُ الذي إذا رَضِيَ لَم يُدخِلْهُ رِضاهُ في إثمٍ و لا باطِلٍو إذا سَخِطَ لَم يُخرِجهُ سَخَطُهُ مِن قَولِ الحَقِّو إذا قَدَرَ لَم يَتَعاطَ ما ليسَ بِحَقٍّ؛ روزی پيامبر خدا(ص) بر عدّهای گذشت كه مشغول بالا بردن سنگى بودند. پرسيد: چه میکنید؟ عرض كردند: زورآزمایی میکنیم. حضرت فرمود: آيا میخواهید به شما بگويم كه قویترین و پهلوانترین شما كيست؟ عرض كردند: آرى، اى پيامبر خدا. حضرت فرمود: قویترین و پهلوانترین شما، كسى است كه هرگاه خوشحال باشد، دست به گناه و نادرستى نيالايد و هرگاه به خشم آيد، خشمش او را از گفتن حق دور نگرداند و هرگاه قدرت پيدا كند، چيزى را به ناحق نگيرد.»
راههای غلبه بر عصبانیت
اسلام به تشویق انسان به مهار خشم و نشان دادن فواید فراوان ناشی از مهار آن بسنده نمیکند، بلکه ابزارهایی را در اختیار او قرار میدهدکه به او کمک میکنند، بر خشم خود فائق آید.
اول: فرد باید بداند که مهار خشم، درآمدن به اخلاق الهی و الگو گیری از خداست؛ زیرا خداوند متعال به رغم تمام چیزهایی که به انسانها بخشیده است، وقتی گناه و نافرمانی میکنند، با خشم و واکنش با بندگان خود برخورد نمیکند. ما نیز این حقیقت را با این دعا بیان میکنیم: «تَتَحَبَّبُ إِلَيْنا بِالنِّعَمِ وَنُعارِضُكَ بِالذُّنُوبِ، خَيْرُكَ إِلَيْنا نازِلٌ وَشَرُّنا إِلَيْكَ صاعِدٌ، وَلَمْيَزَ لْوَ لايزالُ مَلَكٌ كَرِيمٌ يَأْتِيكَ عَنّا بِعَمَلٍ قَبِيحٍ، فَلايَمْنَعُ كَذلِكَ مِنْ أَنْتَحُوطَنا بِنِعَمِكَ، وَتَتَفَضَّلَ عَلَيْنا بِآلائِكَ، فَسُبْحانَكَ ما أَحْلَمَكَ وَ أَعْظَمَكَ وَ أَكْرَمَكَ؛ و با نعمتها به ما مهر میورزی و ما با گناهان با تو مقابله میکنیم؛ خیرت به سوی ما سرازیر استوبدی ما به سوی تو بالا میآید؛ همواره فرشته کریمی، کردار زشت ما را به جانب تو میآورد و این امر مانع نمیشود از اینکه ما را با نعمتهایت فراگیری و به عطاهای برجستهات بر ما تفضّل نمایی. منزّهی تو،چه بردبار و بزرگ و کریمی.»
در این باره در حديثی از رسول خدا(ص) آمده است: «يا عليُّ، لا تَغضَبْ، فإذا غَضِبتَ فَاقعُدْ و تَفَكَّرْ في قُدرَةِ الرَّبِّ علَى العِبادِ و حِلمِهِ عَنهُم؛ اى على! خشمگين مشو و هرگاه به خشم آمدى بنشين و درباره قدرتى كه پروردگار بر بندگان دارد و گذشتى كه از آنهامیکند، بينديش.»
دوم: اینکه انسان در هنگام خشم خدا را یاد کند؛ زیرا با یاد خدا روح آرام میشود، آرامش میگیرد و اطمینان مییابد و حتی هنگامی که خدا بر او خشمگین است نیز به یاد خدا باشد.
از امام صادق(ع) روایت شده است: «أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِیَائِهِ یَا ابْنَ آدَمَ اذْكُرْنِی فِی غَضَبِكَ أَذْكُرْكَ فِی غَضَبِی لَا أَمْحَقْكَ فِیمَنْ أَمْحَقُ؛ خداى عزوجل به یكى از پیامبرانش وحى فرمود: اى پسر آدم! در حال خشمت مرا یاد كن تا در حال خشمم ترا یاد كنم و با آنها كه نابودشان میکنم نابودت نكنم.»
سوم: انسان وقتی در معرض حالتی قرار میگیرد که موجب برانگیختن خشم او میشود، سکوت کند تا سخنی که او و دیگران را آزرده خاطر میکند به زبان نیاورد یا از روی عصبانیت عملی انجام ندهد.
در حدیث آمده است: «دَاوُوا الغَضَبَ بِالصَّمْتِ؛ خشم را با سکوت شفا دهید.»
چهارم: تغییر دادن وضعیتی که در آن قرار دارد. روایات اشاره کردهاند که اگر ایستاده است، بنشیند و اگر در جایی است، از آن جا به جای دیگر برود و در حدیث آمده است: «إذا غضب أحدكم فليتوضَّأ؛ اگر یکی از شما عصبانی شد، وضو بگیرد.»
پنجم: الگو گیری از پیامبر(ص) و امامان(ع) که زود خشمگین نمیشدند و بارزترین صفاتشان بردباری بود. در این باره در سیره پیامبر خدا(ص) نقل شده است که روز فرد بادیه نشینی آمد و یقه رسول خدا(ص) را گرفت و به او گفت: ای محمد! امر کن که به من چیزی بدهند؛ زیرا مال، مال تو و پدرت نیست. در سیره ذکر شده است که رسول خدا(ص) به لبخند بسنده کرد و دستور داد که به او چیزی بدهند.
و در خاتمه، مهمتر از همه، این است که فرد برای پرهیز از پیامدهای خشم و نگرانی از اینکه نتواند جلوی خود را بگیرد، حتی الامکان از موقعیتهایی که منجر به خشم میشود دوری کند.
از این رو، رسول خدا(ص) به مردی که نزد آن حضرت آمد و خواهش کرد که جامعترین کلام را به او بیاموزد، توصیه کرد: «خشم نگیر.» (در جاهایی که از قبل میدانی ممکن است تو را به خشم آورد، حضور نداشته باش.) آن مرد باز درخواست کرد، پیامبر خدا نیز تکرار کرد که خشم نگیر و رسول خدا سه بار آن را تکرار کرد.
اهمیت به خاطر سپردن این ارزش
عزیزان! در این مرحله حساس، نیاز مبرمی به احیای این ارزش، یعنی مهار خشم داریم؛ زیرا در وضعیتی قرار داریم که به دلیل افزایش بار زندگی و اقتضائات زندگی که انسان را گرفتار کرده و او را از وضعیت عادی خارج میکند و تعادلش را از بین میبرد یا به دلیل مظاهر فساد و انحرافی که شاهد هستیم یا ظلمی که در اطراف ما و این دنیا بیداد میکند و اظهار نظرها یا سخنان غیرمسئولانهای که رسانهها نقل میکنند یا در شبکههای ارتباطی منتشر میشوند، تنش و بی اعصابی را میطلبد.
ما نمیتوانیم خود را از این واقعیت منزوی یا از آن فرار کنیم یا خود را عاری از احساسات کنیم تا عصبی نشویم. کاری که میتوانیم انجام دهیم این است که با آگاهی از عواقب و اثرات خشم، این تنشها را کاهش دهیم و از عقلی که خداوند به ما عنایت کرده، ایمانی که در وجودمان به امانت سپرده و وعدهای که به فروخورندگان خشم و بخشندگان مردم داده است، مدد بجوییم.
باید آنگونه که خداوند فرموده است، آنچنان والا شویم که بدی دیگران را با خوبی پاسخ دهیم: «وَلَاتَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَاالسَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُوَ لِيٌّحَمِيمٌ * وَ مَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُوحَظٍّ عَظِيمٍ» [فصّلت: 34 -35]. از خداوند توفیق این کار را می طلبیم و از موج خشم و بی تابی به او پناه می بریم.
خطبه سیاسی:
بسم الله الرحمن الرحیم
ای بندگان خدا!شما و خودم را به همان چیزی سفارش میکنم که رسول خدا(ص) به صحابه بزرگ ابوذر غفاری توصیه کرد. فرمود: «أُوصِیکَ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّهُ رَأْسُ أَمْرِکَ کُلِّهِ.فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قَالَ:عَلَیْکَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ ذِکْرٌ لَکَ فِی السَّمَاءِ وَ نُورٌ فِی الْأَرْضِ.قَالَ: عَلَیْکَ بِالصَّمْتِ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّهُ مَطْرَدَةٌ لِلشَّیْطَانِ عَنْکَ وَ عَوْنٌ لَکَ عَلَى أُمُورِ دِینِکَ.قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قَالَ:إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّهُ یُمِیتُ الْقَلْبَ وَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْوَجْهِ.قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی .قَالَ: انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ تَحْتَکَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فَإِنَّهُ أَجْدَرُ أَنْ لَا تَزْدَرِیَ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکَ.قُلْتُ:یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قَالَ:صِلْ قَرَابَتَکَ وَ إِنْ قَطَعُوکَ وَ أَحِبَّ الْمَسَاکِینَ وَ أَکْثِرْ مُجَالَسَتَهُمْ. قُلْتُ:یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قَالَ:قُلِ الْحَقَّ وَ إِنْ کَانَ مُرّاً. قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ زِدْنِی.قَالَ:لَا تَخَفْ فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ؛ تو را به تقوى خداوند متعال سفارش مىکنم که در رأس همه کارهاى تو است. گفتم: یا رسول الله! بیشتر بفرمایید. فرمود: بر تو باد به تلاوت قرآن و ذکر خداوند عزّوجل که تلاوت قرآن براى تو در آسمان ذکر و در زمین نور خواهد بود. گفتم: یا رسول الله! بیشتر بفرمایید. فرمود: بر تو باد که جز از خوبى سکوت کن که این کار شیطان را از تو براند و در کارهاى دینت یاریت نماید. گفتم: یا رسول الله! بیشتر. فرمود: از خنده بسیار بپرهیز که دل را مىمیراند و روشنى چهره(آبرو) را میبرد. گفتم: یا رسول الله! بیشتر. فرمود: با خویشان صله کن گر چه از تو ببرند و مسکینان را دوست بدار و با ایشان مجالست کن. گفتم: یا رسول الله! بیشتر. فرمود: حق بگو گر چه تلخ باشد. گفتم: یا رسول الله! بیشتر. فرمود: در راه خدا از ملامت مردم مترس.»
عزیزان! ما به این توصیهها سخت محتاجیم. اگر آنها را بپذیریم، آگاهتر، مسئولیتپذیرتر و متعهدتر به رسول خدا(ص) و توانمندتر برای مقابله با چالشها خواهیم شد.
خلأ ریاست جمهوری و رنج زندگی
از درد و رنج لبنانیها در زمینه معیشت و زندگی آغاز میکنیم که به لبنانیها خبر میدهد با افزایش مستمر نرخ دلار آمریکا که در نبود هیچ نظارتی، غیرقابل توقف یا کنترل به نظر میرسد، افزایش مضاعف قیمت اجناس، غذا و سوخت، دارو، درمان و نیازهای اولیه مردم بدتر خواهد شد. عواقب این امر دیگر به ناتوانی لبنانیها در تأمین معیشت مناسب و نیازهایشان منحصر نشده، بلکه به امنیت و ثبات آنها در کشوری که روز به روز بر تعداد فراریان از جهنم آن افزوده میشود، تسری پیدا میکند.
متأسفانه همه اینهادر شرایطی رخ میدهد که دولتی نیست که بتواند کشور را از وضعیت انحطاط و مردم را از این درد و رنج نجات دهد؛ چرا که خلأ در پست ریاست جمهوری و دولت ادامه دارد و کسانی هم نیستند که لبنانیها اداره امور خود را به آنها بسپارند و آنها به مسئولیت خود عمل کنند و برای پر کردن این خلأ تلاش نمایند و جلوی پیامدهای خطرناکی را که در صورت تداوم این وضعیت برای اقتصاد و امنیت و حتی نهاد دولت پیش میآید و داخلیها و خارجیها نسبت به آن هشدار دادهاند، بگیرند.
در برابر این وضعیت رو به وخامت، مجدداً از نیروهای سیاسی میخواهیم که به مسئولیت خود عمل کنند و هر چه زودتر شرایط لازم را برای انتخاب رئیسجمهور فراهم کنند. مشخص شده است که این کار تنها با توافق و نه غلبه گروهی بر گروه دیگر صورت خواهد گرفت.
ما بارها و بارها تأکید کردهایم که اگر همه از حسابهای شخصی و جناحی یا امید بستن به خارج دست بردارند و وطن و مردم آن را در نظر بگیرند و هیچ کس به کمک خارجیها دل نبندد؛ زیرا خارجیها مشغول بحرانها و انتخابهای خود هستند یا اینکه لبنان در زمره اولویتهایشان قرار ندارد یا این که لبنان به میدان درگیری محورهای منطقهای و جهانی تبدیل شده است و الآن زمان معامله نیست، میتوانند این انتخاب را انجام دهند.
نیروهای سیاسی باید خطر تداوم وضعیت ناگوار معیشت و زندگی را در نظر داشته باشند؛ زیرا تداوم این وضعیت ممکن است باعث شود که مردم صبر خود را از دست بدهند و راه برای کسانی هموار شود که میخواهند امنیت و ثبات این کشور را به هم بریزند و تحولات منطقه و جهان نیز به مرحله حساسیرسیده است و کشوری که از مشکلات اقتصادی، معیشتی یا سیاسی و عواقب آن بر وحدت داخلی رنج میبرد، نمیتواند با آن مقابله کند.
پرونده فساد، قوه قضائیه و دستگاه امنیتی
باز هم در عرصه داخلی باقی، از هر تلاشی برای مقابله با فسادی که در این کشور گسترش یافته است، قدردانی میکنیم و خواستار پیگیری و کشیده نشدن ترمز آن هستیم، مثل بسیاری از اقدامات قبلی که زیر بار فشار سیاسی یا استفاده ابزاری از آن در رقابتهای سیاسی، با پایان یافتن درگیری، پروندهشان بسته شدند؛ زیرا کشور جز با زدودن فساد و مجازات مفسدان روی پای خود نمیایستد و پیشرفت نمیکند.
در این زمینه، بار دیگر بر اهمیت بازگشت به کار قوه قضائیه برای ایفای نقش خود در این زمینه تأکید میکنیم؛ اما میخواهیم که قوه قضائیه بیطرف، عدالتمدار، مستقل و به دور از هرگونه محاسبات سیاسی یا غیرسیاسی باشد و به ابزار سیاسی تبدیل نشود تا نقش خود را در تحقق عدالت برای همهاز دست ندهد.
در زمینه امنیت، باید از نقش فعال نیروهای امنیتی در انهدام هستههای تروریستی، تعقیب و کنترل سرقت و توزیع مواد مخدر، علیرغم همه شرایط دشواری که به دلیل وضعیت سخت اقتصادی از آن رنج میبرند، اذعان کنیم و میخواهیم برای جلوگیری از بازگشت تروریسم و گسترش جنایت و جلوگیری از تبدیل شدن کشور به پناهگاهی امن برای کسانی که برای نابودی آن تلاش میکنند، با تمام امکانات از آنها حمایت شود تا بتوانند به ایفای وظیفه خود ادامه دهند.
گرامیداشت روز شهید
در خاتمه در روز گرامیداشت شهید، باید فداکاریهای شهدا را یادآوری کنیم که به دور از هرگونه محاسبات شخصی و تنگ نظری، جان خود را برای سربلندی، عزت و استقلال این کشور فدا کردند.
حق این شهداست که به آنها وفادار باشیم، آنها را در عقل و وجدان خود زنده نگه داریم و برای حفظ کشور و عزت مردم، راهشان را ادامه دهیم.