بسم الله الرحمن الرحیم
2 رمضان 1444 برابر با 4 فروردین 1402 و 23/03/2023 م
رمضان؛ ماه روزهداری و همبستگی
مطالب مهم خطبه اول: اهمیت روزه / علت واجب شدن روزه / مسئولیت در قبال فقرا.
مطالب مهم خطبه دوم: چه کسی روند فروپاشی را متوقف خواهد کرد؟! / مسئولیت نیروهای سیاسی / وظیفه همبستگی و همکاری / حملات اسرائیل به سوریه / فلسطین با چالش جدیدی مواجه است.
خطبه دینی:
خداوند سبحانه و تعالی در کتاب عزیز خود میفرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * أَيَّاماً مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» [البقرة: 183-184] صدق الله العظيم.
خدای سبحان را بسیار سپاسگزاریم که به ماه رمضان رسیدیم تا از عبادات، برکات، خیرات و مواهب آن بهرهمند شویم.
اهمیت روزه
شاید مهمترین ودیعه در این ماه، وجوب روزه باشد؛ فریضهای که خداوند متعال ما را به آن و تحمل زحمت و شکیبایی بر آن فراخوانده و در کتاب محکم خود به ما فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید، روزه گرفتن بر شما مقرّر شده است.» خداوند متعال در آیهای که خواندیم به اهمیت این فریضه و وجود آن در همه ادیان توحیدی پیشین اشاره کرده است و متون تورات و انجیل به این امر گواهی میدهند. اینکه روزه راه رسیدن به درجه تقواست که خداوند متعال به کسانی که جایگاه ویژهای نزد او دارند، وعده داده و فرموده است: «وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» [آل عمران: 133] و فرموده است: «وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» [القصص: 83].
روایات نیز بر اهمیت روزه دلالت دارند. چنانکه در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است که خداوند متعال میفرماید: «كُلُّ عملِ ابْنِ آدم لهُ إِلاَّ الصِّيام، فَإِنَّهُ لي وأَنَا أَجْزِي بِهِ؛ هر عملي از اعمال انسان براي خود او و به نفع اوست، جز روزه که آن براي من است و من پاداش آن را میدهم.» و در حديث دیگری آمده است: «الصَّومُ جُنَّةٌ مِن النارِ؛ روزه، سپرى در برابر آتش است.» و در حديث دیگری آمده است: «نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ و صَمتُهُ تَسبيحٌ و دُعاؤهُ مُستجابٌ و عَمَلُهُ مُضاعَفٌ. إنّ للصائمِ عِندَ إفطارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ؛ خوابِ روزهدار، عبادت است و خاموشى او، تسبيح و دعايش، پذيرفته و عملش، دو چندان. به راستى كه براى روزهدار به هنگام افطار دعايى است كه در درگاه خدا ردّ نمیشود.» و باز هم در حديث آمده است: «إِنَّ للجنَّة بَاباً يُقَالُ لَهُ: الرَّيَّانُ، لا يدْخُل منه إلَّا الصَّائمونَ، فإِذا دَخَل آخرهم أُغلِقَ ذلك الباب؛ به درستى در بهشت درى به نام ريّان «سيراب شده» است كه داخل نمىشود از آن در مگر روزهداران و چون آخرين فرد از روزهداران داخل گردد آن در بسته مىشود.» و در حديث دیگری آمده است: «طُوبَى لِمَنْ ظَمِئَ أَوْ جَاعَ لِلَّهِ؛ خوشا به حال كسى كه براى خدا تشنگى يا گرسنگى كشد.»
اما موضوعی که معمولاً مطرح میشود این است که چرا این همه روی روزه و روزهداران تأکید شده است؟ آیا صرفاً به دلیل ترک خوردن و آشامیدن و پرهیز از چیزهایی است که موجب باطل شدن روزه میشود یا اینکه اهداف، مقاصد و غایتهایی وجود دارد که خداوند میخواهد با این واجب آنها را تحقق ببخشد؟
البته روزه فقط پرهیز از خوردن و آشامیدن که به آن عادت کردهایم، نیست بلکه اهداف زیادی پشت آن نهفته است که میخواهم به آن برسیم. در راستای این برداشت، احادیث میفرمایند: «كَم مِن صائمٍ لَيسَ لَهُ مِن صِيامِهِ إلاّ الجُوعُ و الظَّمَأُ و كم مِن قائمٍ ليسَ لَهُ مِن قِيامِهِ إلاّ السَّهَرُ و العَناءُ؛ بسا روزهدارى كه از روزهاش جز گرسنگى و تشنگى نصيبى نيابد و بسا شبزندهداری كه از عبادت شبانهاش جز رنج و بیخوابی بهرهای نبرد.» و در حدیث آمده است: «مَن لَم تَصُم جَوارِحُهُ عَن مَحارِمي، فَلا حاجَةَ في أن يَدَعَ طَعامَهُ وشَرابَهُ مِن أجلي؛ كسى كه جوارح و اندامهای خود را از حرامهای من نگاه ندارد، من نيازى به اين ندارم كه به خاطر من از خوردن و آشاميدن خوددارى ورزد.»
علت واجب شدن روزه
اهداف زیادی برای روزهداری در نظر گرفته شده است و من امروز به یکی از مهمترین اهداف روزهداری اشاره میکنم و ان شاء الله در روزهای بعد به اهداف دیگری خواهم پرداخت. امام صادق(ع) در اشاره به این هدف میفرماید: «إنَّما فَرَضَ اللّهُ عز و جل الصِّيامَ لِيَستَوِيَ بِهِ الغَنِيُّ وَالفَقيرُ؛ وذلِكَ أنَّ الغَنِيَّ لَم يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَيَرحَمَ الفَقيرَ؛ لِأَنَّ الغَنِيَّ كُلَّما أرادَ شَيئا قَدَرَ عَلَيهِ، فَأَرادَ اللّهُ عز و جل أن يُسَوِّيَ بَينَ خَلقِهِ، وأن يُذيقَ الغَنِيَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ؛ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعيفِ فَيَرحَمَ الجائِعَ؛ خداوند متعال، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهیدست، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند، رنج گرسنگى را نمیچشید تا به فقير ترحّم كند؛ زيرا ثروتمند هرگاه چيزى را بخواهد، بر آن تواناست. پس خداى متعال خواست تا ميان بندگانش برابرى پديد آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان، رقّت قلب يابد و بر گرسنه ترحّم نمايد.»
این حدیث به روشنی نشان میدهد هدفی که خداوند به خاطر آن بندگان خود را به این فریضه فراخوانده است، بیدار کردن درک گرسنگی و رنج فقرا در ثروتمندان است؛ زیرا مال و ثروت آنها باعث میشود که رنج مردم را زمانی که نانی برای خوردن و مجالی برای تأمین نیازهایشان نمییابند، احساس نکنند و فکر کنند که مردم نیز مانند آنها هستند. در اینجا خوب است آنچه را که در مورد ماری آنتوانت ملکه فرانسه، گزارش شده است، یادآوری کنیم که او از علت قیام مردم پرسید. به او گفتند: مردم نان برای خوردن پیدا نمیکنند. ملکه گفت: چرا بیسکویت نمیخورند؟! در اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که منظور از ثروتمند، کسانی نیست که ثروت و داراییهای هنگفتی دارند، بلکه منظور کسانی است که پولشان بیش از نیازشان است.
با این توضیحات میفهمیم که بین این فریضه و دعوت اسلام به اغنیا برای انجام مسئولیت خود در قبال فقرا و نیازمندان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. این فریضه میخواهد بذر درک رنج فقرا را در مردم پرورش دهد و آنها را وادارد که به مسئولیت خود در قبال فقرا عمل کنند. آنچه این ارتباط بین روزه و کمک به فقرا و نیازمندان را تقویت میکند، همان چیزی است که آیه تلاوت شده به آن اشاره کرده است. اینکه اگر افرادی به دلیل ناتوانی یا بیماری، نتوانستهاند روزه بگیرند یا گرفتن قضای روزه سال گذشته را به تأخیر بیندازند، باید برای هر روز به مسکینی غذا بدهند: «وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ». همین را نیز در عملی که خداوند در پایان ماه رمضان در روز عید مقرر کرده است نیز مییابیم. خداوند از روزهداران میخواهد که برای تکمیل روزهداری و رسیدن به مهمترین اهداف آن باید زکات فطره پرداخت کنند که بدون آن روزه کامل نمیشود.
لذا میبینیم که رسول خدا(ص) در سخنرانی خود درباره ماه رمضان، از مردم میخواهد که این ماه را به ماه کمک ثروتمندان به فقرا و نیازمندان تبدیل کنند. فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ ... تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ... وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ كَمَا يُتَحَنَّنُ عَلَى أَيْتَامِكُمْ ... أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ؛ ای مردم!... به فقراء و مساكين خود صدقه بدهيد... به یتیمهای مردم مهربانى كنيد تا بر یتیمهای شما مهربانى كنند... اى مردم هر كس در اين ماه، روزهدارى مؤمن را افطارى دهد در مقابل اين كار نزد خداوند، ثواب آزادسازی يك برده و نيز بخشش گناهان گذشتهاش را خواهد داشت، مردم گفتند: يا رسول اللَّه! همه ما توان اين كار را نداريم، حضرت فرمودند: آتش را از خود دفع كنيد و لو با تكّهاى از يك خرما، آتش را از خود دفع كنيد و لو با يك جرعه آب.»
در دعایی که هر روز خوانده میشود و برای یادآوری مسئولیت روزهداران است، نیز این مسئله را میبینیم: «اَللّـهُمَّ أغْنِ كُلَّ فَقير، اَللّـهُمَّ أشْبِعْ كُلَّ جائِع، اَللّـهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيان، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدين، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوب.»
مسئولیت در قبال فقرا
عزیزان! ما نیاز مبرم داریم که احساس مسئولیت نسبت به رنج دیدگان و نیازمندان را تقویت کنیم، به سوی فقرا، نیازمندان و مستمندان جامعه خود دست یاری دراز کنیم و از خودخواهی که انسان را وادار میکند فقط به فکر خود و رفع نیازهایش باشد، حتی اگر به زیان دیگران باشد و او را به سوی طمع و احتکار سوق میدهد، بدون اینکه به آثار مخرب آن بر اقشار آسیبپذیر توجه کند، رها شویم تا بتوانیم با شرایط سخت اقتصادی و معیشتی کنونی روبرو شویم که فقرا فقیرتر و ثروتمندان ثروتمندتر میشوند. ایفای این مسئولیت به یکپارچگی و همکاری نیاز دارد. در عین حال که به ابتکارات و اقدامات فردی توجه داریم و حتی آن را تشویق میکنیم، زیرا ضروری هستند، اما کار اساسی این است که برای حل این مشکلات، با ایجاد انجمنها یا کمیتهها، چه کمیتههای محلهای در داخل روستاها و یا کمیتههای مساجد و دراز کردن دست یاری به سوی انجمنها و نهادهایی که سنگینی این بار را به دوش میکشند، ابتکارات جمعی را تقویت کنیم. مسئولیت همه جامعه است که در کنار این مؤسسات بایستند و با حمایت، مشاوره و کمکهای مالی از آنها حمایت کنند. نداشتن توانایی مادی در پیشگاه خداوند بهانهای برای عدم انجام مسئولیت در قبال این نهادها و خدمتی که انجام میدهند، نیست، بلکه باید کسانی را که توانایی دارند به انجام وظایف خود تشویق کنیم.
ما باید در این ماه پربرکت کمک به مستمندان و نیازمندان را معیار موفقیت خود در انجام مسئولیتها و قبولی اعمال خود در این ماه در نظر بگیریم؛ زیرا خداوند برای قبول کردن اعمال ما در این ماه فقط به روزه، نماز، تلاوت قرآن، دعا و احیای شبهای قدر بسنده نمیکند؛ بلکه به ما خواهد گفت که برای عیال من چه کردید؟ و چه خدمتی ارائه دادید؟
باید این ماه را آنگونه که خدا خواسته و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) برای آن زحمت کشیدند، قرار دهیم؛ یعنی ماه کمک به فقرا، یتیمان و معلولان. تا حاجاتشان تأمین شود و دست خود را به کسی دراز نکنند. در اینجا از همه تلاشهایی که در این ماه و ماههای دیگر انجام میشود، قدردانی میکنیم.
«وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهِ إِنَّ اللهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِير» [البقرة: 110]، «وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ» [التوبة: 105].
خطبه سیاسی:
بسم الله الرحمن الرحیم
ای بندگان خدا شما و خودم را به تقوا که هدف و غایت این ماه است سفارش میکنم. میزان بهرهبرداری ما از این ماه، با تقوا سنجیده میشود و بدون آن نزد خداوند جزو روزهداران ثبت نمیشویم. تقوایی که این آیه به آن اشاره میکند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».
تقوا یعنی در تمام جاهای مورد نظر خدای متعال، حضور داشته و از جاهایی که ما را از آنها نهی کرده است، دور باشیم؛ یعنی حرفی به زبان نیاوریم، عملی انجام ندهیم، موافقت و مخالفتی صورت ندهیم، مگر اینکه همه آنها را به محضر خداوند عرضه بداریم و از رضایت خداوند مطمئن شویم و از کسانی شویم که این حدیث به آنها اشاره دارند: «إنَّ أهلَ التَّقوى ... قَوّالونَ بِأَمرِ اللهِ، قَوّامونَ عَلى أمرِ اللهِ، قَطَعوا مَحَبَّتَهُم بِمَحَبَّةِ رَبِّهِم، ووَحَشُوا الدُّنيا لِطاعَةِ مَليكِهِم، ونَظَروا إلَى اللهِ عزّ وجلّ وإلى مَحَبَّتِهِ بِقُلوبِهِم، وعَلِموا أنَّ ذلِكَ هُوَ المَنظورُ إلَيهِ لِعَظيمِ شَأنِهِ؛ باتقوایان... فرمان خدا را همواره بر زبان میآورند و پایبند و اجرا كننده فرمان خدا هستند؛ محبت خود [به غیر خدا] را برای دوستی پروردگارشان بُریدهاند و از دنیا برای پیروی از فرمانروایشان، روی گرداندهاند و با دلهای خود، به خداوند ـ عزّوجلّ ـ و دوستیاش نگریستهاند و دانستهاند كه او به سبب جایگاه بزرگش شایسته نگریستن است.»
ما نیاز مبرمی به تقوا داریم؛ زیرا تقوا سوپاپ اطمینان دنیا و آخرت ماست و با آن به درجه روزهداران میرسیم و هوشیارتر، مسئولیتپذیرتر و توانمندتر در برابر چالشها میشویم.
چه کسی روند فروپاشی را متوقف خواهد کرد؟!
از فروپاشی وحشتناکی آغاز میکنیم که هفته گذشته شاهد آن بودیم؛ زمانی که قیمت دلار به شکلی جنونآمیزی افزایش یافت و از یکصد و چهل هزار لیره گذشت و نزدیک بود امکانات کشور را از بین ببرد، توان نهادها را برای ادامه فعالیت مورد تهدید قرار داد و عواقب جدی بر زندگی شهروندان و قدرت خریدشان به جای گذاشت؛ ولی دلایل جهشهای سریع قیمت دلار مشخص نشد و اگر بانک مرکزی اقداماتی هم انجام داده، از یک ترمز نسبی و موقتی برای این فروپاشی فراتر نمیرود و درمانها، مدت و تأثیر محدودی دارند و راهحل نیستند؛ بلکه از قبیل مسکّنهایی هستند که به آنها عادت کردهایم و با توجه به نبود راهحلهای مؤثر که اعتبار را به لیره لبنانی بازگرداند، دلار روند افزایشی خود را از سر خواهد گرفت. واضح است که بدون راهحل سیاسی، طرح احیای اقتصادی و اصلاحات که اعتبار را به اقتصاد کشور بازمیگرداند، اتفاقی در این باره نخواهد افتاد. صندوق بینالمللی پول نیز نسبت به تداوم تعلل، کمکاری در این زمینه و آثار فاجعهبار ناشی از آن هشدار داده است.
امیدوار بودیم که آنچه رخ داد با همه پیامدهای خطرناک آن، دستگاههای دولتی و مسئولان را برای یافتن راهحلهای ریشهای یا حداقل متوقف کردن این روند فرسایشی طولانی احتمالاً ادامهدار، بسیج کند؛ اما متأسفانه کسانی که عرصه سیاسی کشور را مدیریت میکنند، همچنان مثل گذشته نسبت به این مسئله بیتوجه هستند و طوری با آن برخورد میکنند که گویا این قضیه ربطی به آنها ندارد و مردم میتوانند با آن کنار بیایند.
اگر ابتکاراتی هم صورت میگیرد، محتوا و جدیت لازم را ندارد؛ مانند آنچه در جلسه اخیر پارلمان تحت عنوان بازخواست دولت و بانک مرکزی شاهد بودیم. این جلسه میزان ناتوانی دولت را در مواجهه با مخاطرات ناشی از شرایط اقتصادی نشان داد و باعث شد که جلسه بدون نتیجه و هیچ ابتکاری که بتواند کشور را از فروپاشی نجات دهد، خاتمه یابد.
مسئولیت نیروهای سیاسی
با توجه به اتفاقات کنونی، مجدداً از نیروهای سیاسی حاضر در پارلمان میخواهیم تا نقش مطلوب خود را ایفا کنند تا کشور از این وضعیت وخیم کنونی خارج شود که مشخص شده است که جز با به حرکت درآوردن چرخ دولت و تلاش جدی برای یافتن فرمولی که تضمین کننده انتخاب رئیسجمهوری که بتواند لبنانیها را جمع کند، این امر فقط محقق نخواهد شد. انتخاب رئیسجمهور مقدمهای برای تشکیل یک دولت کارآمد است که بتواند مشکلاتی که کشور از آن رنج میبرد و گریبانگیر لبنانیها است برطرف کند تا ما به اصلاحاتی برسیم که اعتماد لبنانیها را به کشورشان و اعتماد جهانیان را به لبنان بازگرداند.
و همانطور که قبلاً اشاره کردیم، بر این باوریم که اگر آنها از حساب و منافع گروهی خود دور شوند و منافع کشور و مردم و چالشهای پیش رو را در نظر بگیرند، قادر به انجام این کار هستند؛ اما متأسفانه این انتخاب همچنان اسیر تفرقه شدید و منافع متضاد بین طیفهای سیاسی است، بدون آنکه نشانهای از میل به اجماع وجود داشته باشد. به این جهت کشور همچنان منتظر تحولاتی خواهد ماند که در خارج از کشور اتفاق میافتند و باعث تغییر در مواضع داخل خواهند شد. هر چند که به دلیل چنددستگی بین نیروهای خارجی و اینکه لبنان در اولویتهای خارجیها قرار ندارد، هنوز هم زمان آن فرانرسیده است.
بنابراین در برابر این فاجعه که شک نداریم ادامه خواهد داشت و همراه آن رنج مردم این کشور بیشتر میشود و باقیمانده نهادهای کشور را فروخواهد ریخت، به همه لبنانیها عرض میکنیم: نوبت شماست که صدای اعتراض خود را بلند کنید تا مسئولان صداها و فریادهای شما را بشنوند. البته این اعتراض نباید به صورت بستن راهها، محاصره کردن و تظاهرات باشد. چون عواقب ناشی از آن و سردرگمی شهروندان که پس از آن رخ میدهد روشن است. بلکه باید گامهای حسابشده، آگاهانه، مؤثر و فراگیری برداشته شود تا مسئولان بفهمند که شما از کارشان راضی نیستید و آنها باید به وعدههای خود عمل کنند و از زیر بار مسئولیت شانه خالی نکنند و مسئولیت وضعیت موجود را به گردن خارجیها و دیگران نیندازند.
وظیفه همبستگی و همکاری
تا زمانی که راهحلهایی در این کشور شکل بگیرد که متأسفانه سریع نخواهد بود، ما دوباره از لبنانیها میخواهیم که روند همبستگی و همکاری متقابل خود را که بهوسیله آن میتوانیم از این مرحله دشوار عبور کنیم، ادامه دهند و جلوی کسانی را که میخواهد با سوءاستفاده از این وضعیت، آزادی، عزت و حیثیت کشور را مورد تهدید قرار دهند، بگیرند. بهویژه در این ماه پربرکتی که میخواهیم، ماه نیکی، بخشش و عطا باشد. در اینجا، از همه اقدامات فردی و سازمانها و انجمنهای خیریه و بشردوستانه که برای کاهش درد و رنج مردم و تأمین نیازهایشان انجام میشود، قدردانی میکنیم.
حملات اسرائیل به سوریه
در رابطه با حملات مکرر اسرائیل به سوریه که تأسیسات زیربنایی این کشور را مورد حمله قرار میدهد و بر رنج مردم آن میافزاید، در برابر این حملات، میخواهیم که جهان عرب و دنیای اسلام موضع قاطع بگیرد و نگذارد که دشمن صهیونیستی سوریه را منزوی کند. از سوی دیگر بازگشت فضای باز به این کشور و احیای روابط قبلی دولتها با سوریه را نیز مهم میدانیم.
فلسطین با چالش جدیدی مواجه است
در خاتمه باید خاطرنشان کنیم که فلسطین در این مرحله با چالش جدیدی مواجه است و آن انکار موجودیت ملت فلسطین توسط یکی از وزرای دشمن صهیونیستی و اصرار صهیونیستها بر تغییر بافت جمعیتی کرانه باختری و ارتباط بخشهای مختلف آن با یکدیگر از طریق ساخت شهرکهای مسکونی و احیای روند شهرکسازی که قبلاً متوقف شده بود، است.
ضمن اینکه به مقاومت مردم فلسطین در برابر اشغالگری و مقابله مستمر آنها با موج شهرکسازی که تا یهودیسازی تمام فلسطین متوقف نخواهد شد، درود میفرستیم و اعتراضات برخی کشورها در مواجهه با پروژه شهرکسازی جدید را میستاییم؛ اما اگر این اعتراضات با موضعگیری قاطع در برابر اشغالگری و تحریمهای بازدارنده همراه نباشد، کفایت نمیکند.