توصیه های پیامبر خدا (ص) در پیشواز ماه مبارک رمضان
علامه مرجع سیدمحمدحسین فضل الله
امام رضا(ع) از پدرانش و آنها از امام علي(ع) روايت مي‌كنند که در آخرين جمعه ماه شعبان حضرت رسول خدا(ص) در برابر مسلمانان ايستاد و چنين فرمود: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ – اي مردم! ماه خدا همراه رحمت و بركت و مغفرت به شما رو كرده است؛ زيرا اين ماه، ماه خداست. به همين جهت خداوند متعال از مسلمانان خواسته است كه به عبادت او بپردازند و در عبادت پروردگارشان ذوب شوند. از او اطاعت كنند و به سوي جايگاه‌هاي قرب خدا اوج بگيرند – شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ – اين ماه در نزد خداوند برترين ماهها است، روزهايش برترين روزها و شبهايش برترين شبها و ساعاتش برترين ساعتهاست. ماه رمضان معنويت خاصّي دارد. از اين رو روزها، شبها و ساعات اين ماه بهترين روزها، شبها و ساعات هستند – هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ – دعوت شده‌ايد تا بر سر سفره رحمت، بركت و رضوان بنشينيد تا خداوند رحمت و بركت خود را بر شما فزوني بخشد و رضوان خود را شامل شما گرداند و شما را به جايگاه‌هاي قرب خود بالا ببرد. اين ماه ماه ضيافت معنوي پروردگار است – وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ – در اين ماه جزو كساني قرار گرفته ايد كه كرامت الهي شامل حال آنان مي شود. خداوند متعال در اين ماه با كرامت خويش بندگان مؤمن خويش را گرامي مي‌دارد تا انسان سراسر نور و معنويت گردد و تمام حركات و كارهايش حالت عبادت و بندگي به خود گيرند – أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ – وقتي نفس مي‌كشيد گويي خداوند را تسبيح مي‌گوييد؛ زيرا به خاطر ايماني كه در درون شما وجود دارد نفس‌هاي شما نفس‌هاي ايمان است – وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ – خواب شما در اين ماه عبادت است؛ زيرا وقتي از عبادت پروردگار به مشقت مي‌افتيد، استراحت مي‌كنيد تا بياساييد و براي عبادت در روز جديد آماده شويد – وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ – اعمالي را كه براي قصد قربت به پروردگار انجام مي‌دهيد، خداوند قبول مي‌كند حتي اگر بعضي ناقصي‌هايي نيز داشته باشند – وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ – خداوند نيايش‌ها و صداهاي شما را مي‌شنود و شما را مورد رحمت خويش قرار مي‌دهد؛ پس بكوشيد كه به درگاه خداوند دعا و نيايش كنيد – فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ – كتاب خدا عقل و قلب شما را اوج مي‌دهد، آن‌قدر اوج مي‌گيريد كه خود را با مفاهيم، معنويت و احكام قرآن همراه مي‌بينيد – فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ.» زيرا اين ماه ماه رحمت و مغفرت و فصل نزديكي به خداوند است. در اين ماه مؤمنان از يكديگر سبقت مي‌جويند تا به رضايت الهي دست يابند. هر كس در اين ماه رحمت و مغفرت الهي را از دست بدهد ماه خود را به لعو و بيهودگي و معصيت تبديل كرده است. بنابراين گرفتار شقاوت شده و به خسران آشكار گرفتار خواهد گرديد.
پيامبر خدا(ص) ادامه مي‌دهد: «وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ – با گرسنگي و تشنگي خود در اين ماه، گرسنگي و عطش روز قيامت را بياد بياوريد؛ زيرا مردم دو دسته‌اند؛ گروهي بندگي خدا را كرده‌اند. اينان توقفشان در روز قيامت اندك خواهد بود و گروهي ديگر كه نافرماني خدا را كرده‌اند. اينان توقفشان طولاني خواهد بود و گرفتار گرسنگي و تشنگي خواهند گرديد. وقتي در ماه رمضان گرسنه مي‌شويد به خودتان بگوئيد كه توقف طولاني در روز قيامت را نمي‌خواهيد – وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ – به نيازمندان و مستمندانتان صدقه بدهيد؛ زيرا ماه رمضان ماه صدقه دادن به نيازمندان است؛ وقتي انسان گرسنه و تشنه مي‌شود، گرسنگي و تشنگي ديگران را بهتر درك مي‌كند – وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ – به بزرگان خود احترام بگذاريد و به كوچكهاي خود رحم كنيد. وقتي جوانان با سالخوردگان برخورد مي‌كنند بايد به ايشان احترام كنند؛ زيرا سالخوردگان سابقه بيشتري در ايمان دارند. با محترم داشتن اينان به خرد، تجربه و ايمان ايشان احترام گذارده‌ايد. بزرگان نيز بايد به محدوديت ذهن و تجربه اندك نوباوگان رحم كنند – وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ – صله رحم را به جاي آوريد. حتي اگر او با شما قطع رابطه كرده باشد – وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ – زبان خود را از دروغ، غيبت، سخن چيني، فحش و دشنام و همه آن چيزهايي كه خداوند حرام كرده است باز داريد – وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ – ديدگان خود را از چيزهايي كه نگاه كردن به آن حلال نيست و گوشهايتان را از چيزهايي كه گوش سپردن به آن حلال نيست باز داريد. به چيزهايي كه براي التزام معنويتان ضرر دارد نگاه نكنيد و گوش نسپاريد – وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ – نسبت به ايتام مردم مهربان باشيد؛ زيرا ايتام امانت‌هاي جامعه باشند و جامعه نيز بايد به مسؤوليت‌هاي خود در قبال ايتام عمل كند. از اين رو بايد مراقب ايتام باشيم و از آنها در خانه‌ها و خانه‌هاي نيكوكاريشان مراقبت كنيم – یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِکُمْ – تا به ايتام شما مهرباني شود. بعضي‌ها جوان مرگ مي‌شوند و يتيماني را از خود به جا مي‌گذارند. در اين صورت اگر مهرباني به يتيم جزو منش‌هاي اجتماعي شود اين منش ايتام او را نيز در بر خواهد گرفت – وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ – و از گناهانتان به درگاه خدا توبه كنيد؛ زيرا ماه رمضان ماه توبه است و خداوند نيز توبه بندگان خود را مي‌پذيرد و توبه كنندگان را دوست مي‌دارد – وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ – در هنگام نماز دستانتان را به دعا به سوي خدا بلند كنيد؛ زيرا [ماه رمضان] بهترين ساعتهاست. خداوند در اين ماه با رحمت به بندگان خود نگاه مي‌كند و اگر او را مناجات كنند پاسخ ايشان را مي‌دهد و اگر او را صدا بزنند ايشان را لبيك مي گويد و اگر از او بخواهند با ايشان عطا مي‌كند و اگر او را دعا كنند دعايشان را مستجاب كند؛ ماه رمضان ماه لطف و رحمت الهي است. اگر انسان دغدغه‌ها و نيازهاي خود را با خدا مطرح كند مورد عطا و عنايت پروردگار قرار خواهد گرفت. خداوند مي‌فرمايد: «فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» [بقرة: 186]- أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ - اي مردم در گرو اعمالتان هستيد؛ پس با طلب بخشش خود را آزاد كنيد، پشت‌هايتان از بار گناه سنگين است پس با سجده‌هاي طولاني از بار گناهانتان بكاهيد. بدانيد خداوند متعال به عزّت خود سوگند ياد كرده است كه نمازگزاران و سجده‌كنندگان را عذاب نمي‌كند و در روزي كه مردم در برابر پروردگار جهانيان مي‌ايستند ايشان را به آتش نخواهد ترساند. اي مردم اگر يكي از شما مؤمن روزه‌داري را افطاري دهد خداوند ثواب آزاد كردن يك بنده را به او خواهد داد و تمام گناهان گذشته او را خواهد بخشيد - گفته شد: اي رسول خدا اگر توان چنين كاري را نداشتيم. فرمود: اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء؛ و لو با يك دانه خرما و يك ليوان آب از آتش پروا كنيد.»
پيامبر(ص) ادامه مي‌دهد: «أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ – اي مردم! اگر از شما كسي در اين ماه خلق خود را نيكو بسازد و با خانواده، كارگزاران و مردم اطراف خود به نيكي رفتار كند و روزه‌داري را توجيهي براي بداخلاقي با ديگران نسازد – کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ – در روزي كه گامها روي پل صراط مي‌لغزند او از صراط خواهد گذشت – وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ – و هر كسي كه در اين ماه نسبت به زير دستانش آسان بگيرد – خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ. أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَالشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ - خداوند محاسبه او را آسان خواهد كرد. هر كس بدي خود را از مردم بردارد خداوند در روز قيامت غضب خود را از او بر مي‌دارد. هر كس يتيمي را گرامي بدارد خداوند در روز قيامت او را گرامي مي‌دارد. هر كس صله رحم كند خداوند در روز قيامت رحمت خود را شامل حال او خواهد كرد و هر كس قطع رحم كند خداوند در روز قيامت رحمت خود را از او قطع خواهد كرد. هر كس در اين ماه به نماز خواندن بپردازد خداوند برائت از آتش را براي او قرار خواهد داد. هر كس واجبي را به پا دارد خداوند ثواب اداي هفتاد واجب را در ساير ماهها به او خواهد داد. هر كس بر من بسيار صلوات بفرستد خداوند ترازوي او در روزي كه ترازوها سبك هستند سنگين خواهد كرد، هر كس در اين ماه قرآن تلاوت كند خداوند پاداش ختم قرآن در ماه‌هاي ديگر را به او خواهد داد. اي مردم! درهاي بهشت در اين ماه باز هستند، پس از خدا بخواهيد كه آن را بر شما نبندد و درهاي جهنّم بسته است، پس از خداوند بخواهيد كه آنها را بر شما باز نكند. شياطين در اين ماه در غل و زنجير هستند، پس از خداوند بخواهيد كه آنها را بر شما مسلّط نكند.»
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ؛ بلند شدم و گفتم: اي رسول خدا! برترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمود: اي ابوالحسن! برترين اعمال در اين ماه اجتناب از محارم الهي است.» بايد از انجام همه محارم الهي اجتناب كرد و نسبت به خدا و پيامبرش انسان مطيعي بود. بايد كسي بود كه به جايگاه‌هاي قرب الهي اوج مي‌گيرد و نسبت به خود و خانواده خود و اطرافيان خود نيكوكار است و در اطاعت و عبادت خداوند به نيكي عمل مي‌كند.
اي مردم! با اطاعت و عبادت خداوند به پيشواز ماه رمضان برويم. تا بتوانيم به رضايت و محبّت الهي نايل شويم و با استفاده از فيوضاتي و بركاتي كه در اين ماه وجود دارد نفس خود پاك و خالص كنيم و به تقوا و رضوان الهي دست يابيم و به سويي او برويم «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» [شعراء/ 88 و 89].
* بخشی از خطبه‌های نماز جمعه 26 شعبان 1426 ه برابر با 30/9/2005م
